Maktaba ya Hadithi

1- Ametaja Mtume Rehema na Amani zimshukie kuwa Mwenyezi Mungu Mtukufu ameizungushia Pepo kwa dhiki na tabu zinazomlemea mtu, kwani mtu haoni njia ya kwenda Peponi isipokuwa kwa dhiki na tabu kiasi fulani, kama vile kutekeleza faradhi zinazoweza kumuelemea mtu, kutokana na ulazima wa kuyatekeleza, na kujiepusha na makatazo yanayoweza kuielemea nafsi kwa kukiuka matamanio ya nafsi.
2- Moto umezingirwa na matamanio anayoyapenda mwanadamu. Mwanadamu haoni njia ya kwenda Motoni isipokuwa kwa baadhi ya matamanio ambayo mtu anayapenda; Ikiwa ni matamanio ya maoni, matamanio ya hasira na kutumia mabavu, au matamanio baina ya wanaume na wanawake, au matamanio ya pesa na mengineyo, kama si matamanio na fitna ya Shetani na kuijaribu nafsi kwa matamanio hayo, hakuna mtu angetamani kushika njia ya Motoni.
Kinachokusudiwa ni matamanio ambayo Mwenyezi Mungu ameyaharamisha kwa viumbe vyake, sio vile alivyowaruhusu kuvifurahia, kama vile chakula na vinywaji vizuri vinavyoruhusiwa, starehe ya mke na kijakazi, kucheza na watoto na familia na kuzungumza nao.

1- Kumbuka picha hii ambayo Mtume wa Mwenyezi Mungu Swalla Allaahu alayhi wasallam alikupigia ili iwe vyepesi kushika na kupita njia ya kwenda Peponi, na kuepuka njia ya Jahannam. Kila unapokuwa mvivu katika utiifu au kuacha matamanio, kumbuka kwamba kuna Pepo nyuma yake, na kila unaporuhusu kutamani matamanio yaliyoharamishwa, kumbuka kuwa nyuma yake kuna Moto.
2- Jitambue kuwa pepo ina thamani kubwa, kwani inahitaji kuswali sala hata zikiwa nzito, na kuacha haramu hata ukiipenda. Mwenye akili timamu hujitambua kwa kutumia muda wake kila mara ili kutekeleza sala miongoni mwa Sala, japo katika nyakati za baridi kali au joto, au kuacha raha ya usingizi ili kuswali Alfajiri, au ibada nyenginezo,

Halikadhalika humpa masikini pesa zake anazozipenda, pamoja na kufunga, Hija, kuwaheshimu wazazi, na majukumu mengine ya faradhi, na kuacha udhibiti wa damu na mali za watu, zinaa na vitangulizi vyake, kunywa vilevi na haramu nyinginezo. 
Na huingia kwenye kuchukiza: kufanya bidii katika ibada na subira ndani yake, kusubiri juu ya shida zake, kuzuia hasira, msamaha, sadaka, kumtendea wema mkosefu, subira juu ya matamanio, na matendo mema yote [1].
3- Atakayefanya subira kwa ajili ya kutekeleza maamrisho ya Mwenyezi Mungu duniani, Mwenyezi Mungu atamlipa siku ya Kiyama kilicho bora zaidi, basi Mwenyezi Mungu atamuepushia fitna za Moto, na atampa kile ambacho roho zinatamani Peponi.
4- Mshindi ni yule anayeiuza dunia yake kwa ajili ya Akhera yake, na mwenye hasara ni yule anayeiuza akhera yake kwa ajili ya dunia yake.
5- Utukufu wa dunia na akhera haupatikani ila kwa shida, kwani neema haipatikani kwa neema, na hadithi inabainisha kuwa Mwanadamu katika maisha ya dunia anahitaji juhudi kubwa, akijituma vilivyo  kwa ajili ya Mwenyezi Mungu - Mwenye nguvu na Mtukufu. Yeyote mwenye heshima na utukufu, na akawa mwenye pupa ya hali ya juu, hawezi kuiacha nafsi yake kufanya madhambi, kwani itakuwa ni hiyana, na hakuna atakayeikubali hiyana isipokuwa kwa wale ambao hawana nia njema na nafsi zao [2].
6- Ibn al-Qayyim-Mwenyezi Mungu amrehemu- amesema: “Ionyeshe nafsi yako yale aliyowaandalia Mwenyezi Mungu vipenzi wake na wanaomtii katika neema ya milele, furaha isiyo na kikomo, na ushindi mkubwa kabisa, na uionyeshe yale ambayo Mwenyezi Mungu amewaandalia watu wavivu, wapotevu na waliofedheheka, nayale aliyo waandalia katika adhabu na majuto ya kudumu. Basi chagua lipi kati ya makundi mawili linalokufaa zaidi, na kila mtu afanye kazi kwa manfaa yake, na kila mtu analielekea lile linalomfaa. Na yaliyo bora kwake, na wala usiyaone matibabu hay ani ya muda mrefu kwa sababu hitajio lake ni muhimu zaidi kuliko mgonjwa anavyo mhitajia daktari. [3].
7- Ilipozuka cheche za vita siku ya Badr, Mtume (rehma na amani ziwe juu yake) akawahimiza maswahaba zake kupigana,

Basi tazama na ujifunze: ni Vipi aliinunua Pepo kwa kupigania dini katika njia ya Mwenyezi Mungu?

Alitanguliza Neema ya Pepo ya milele kuliko starehe za maisha ya dunia, ambayo ni ya kupita na ya uwongo.
8- Mshairi amesema:
Na pepo za milele ni zenye kudumu, na atakaye ingia peponi atadumu na hatakufa. 
Imetayarishwa kwa yule anayemcha Mwenyezi Mungu na kumwogopa= na akafa juu ya kumpwekesha Mwenyezi Mungu.
9- Mwingine akasema:
Nafsi ikikukumbusha maisha ya kidunia = usisahau viwanja vya pepo na kudumu kwa milele
Je, huoni dunia na usumbufu wake = taabu na shida kwa wenye kuitafuta kwa wingi wake
Na matu dhalili kabisa duniani kwa uovu na upofu = ni mwenye kutafuta starehe zake na utukufu.  

1- Swahaba Mwenyezi Mungu awe radhi naye anamuuliza Mtume rehma na Amani zimshukie, kuhusu kauli inayojumuisha maana zote za Uislamu ili ayafahamu, hakuhitajia kuuliza tu. bali anaichukua na kuifanyia kazi na kulazimiana nayo.
2- Mtume, Rehema na Amani zimshukie, akamjibu, na akamuongoza kusema: “Nimemuamini Mwenyezi Mungu.” Anasema hivyo kwa ulimi wake akiwa ameamini moyoni mwake, akitenda kwa viungo vyake. Na kusiwepo kitu chochote kinachopinga usemi wake huo kwa maneno, kitendo, au itikadi. Kisha akamuamrisha kuwa na msimamo madhubuti katika hilo, asifanye maasi au kuacha utiifu.

Kuwa na msimamo ni jambo pana la kutekeleza maamrisho yote, na kuyaacha makatazo yote. Kwani mja akiacha maamrisho, au akatenda dhambi, huyo hana msimamo. [1]
Maneno ya Maswahaba ni mengi katika kubainisha maana halisi ya msimamo, na yote yanazunguka kwenye maana moja. Abu Bakr al-Siddiq, Mwenyezi Mungu awe radhi naye, amesema: “Msimamo: ni kutomshirikisha Mwenyezi Mungu na chochote.” anakusudia msimamo juu ya tauhidi safi. Na Omar Ibn Al-Khattab, Mwenyezi Mungu amuwiye radhi pia, amesema: “Msimamo: ni kusimama imara katika kutekeleza amri na kuwacha haramu, na wala asifanye ujanja na udanganyifu.” Uthman bin Affan, Mwenyezi Mungu awe radhi naye, amesema: “Kuwa na masimamo: ni kuMuabudu  Mwenyezi Mungu kwa ikhlasi. Ali bin Abi Talib, Mwenyezi Mungu awe radhi naye pia, na Ibn Abbas, Mwenyezi Mungu awe radhi nao, wamesema: “kuweni na msimamo, kwa kutekeleza wajibu. Na Al-Hassan, Mwenyezi Mungu amrehemu, amesema: “Simameni juu ya amri ya Mwenyezi Mungu, na fanyeni katika kumtii, na epukeni kumuasi.” .[2]

1- Mwenye akili timamu anapaswa kuuliza ni nini kinajumuisha na kuikusanya dini, na maswali yake yasiwe juu ya mambo yasiyo na manufaa .[3]
2- Kamwe usione aibu kuuliza au kufanya kiburi juu yake. Kwani elimu imepotea baina ya kiburi na staha, na Maswahaba wa Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam hakikuwazuia chochote kuuliza.
3- Kuuliza ni ufunguo wa elimu, na kila mwenye akili timamu anatakiwa kuharakisha kuuliza maswali juu ya yale asiyoyajua katika mambo ya dini na dunia, ambayo yatamletea furaha na wokovu katika siku za karibuni na zijazo.
4- Miongoni mwa sifa zinazopaswa kutimizwa na mlinganiaji na mwenye elimu: kuwa na uwezo wa kufikisha kwa kutunga maana nyingi kwa maneno mepesi na machache; kwa kufuata mfano wa Mtume, amani iwe juu yake; Ili kusiwe na mazungumzo mengi kwa wanaolinganiwa ili wasahau au wasielewe.
5- Haki ni sawa na roho ilivyo katika mwili; Mwili ukikosa roho, unakufa, ndivyo hali ilivyo, ikiwa huna msimamo, basi umeharibika. Na kama vile maisha ya serikali yalivyo, kupatikana matendo ya ziada, ndivyo ambavyo faida huongezeka na kutakaswa nayo, kwa hivyo hakuna utakaso wa kazi, na hakuna afya ya hali bila hiyo .[4]
6- Inafaa kudhihirisha msimamo wa mtu, kwa kusema: Fulani ni mwongofu, wala haisemwi: ana msimamo; Kwa sababu istiqaama ni neno la Qur’an, na kwa sababu kujitoa maana yake ni ulazima wa jambo makhsusi, liwe zuri au baya  .[5]
7- Kuwa na simamo hakupingani na kuingia katika makosa, na kuteleza, kufuata nyayo za Shetani, kisha kutubia kwa Mwenyezi Mungu

Yaani nyoosheni na mtake msamaha kwa yale yanayokiuka haki.
8- Msimamo umekusanya nyanja zote za maisha: katika imani, ibada, shughuli, maadili, na mengineyo; Kwa kuamini kuwa mja ni mwongofu juu ya kumwamini Mwenyezi Mungu Mtukufu na Tauhidi Yake, na kukataa shirki, bidaa na upotofu, na katika ibada zinazoshikamana na yaliyo amrishwa na kujiepusha na yale yaliyoharamishwa, na katika maadili ya kutaka sifa njema na kushughulika nayo. watu wenye maadili mema na yenye kusifiwa na kujiepusha na maadili mabaya, ya kukemea, na katika shughuli za kutafuta mapato mema, na sio udanganyifu, dhulma na khiyana.
9- Mshairi alisema:
Uwe mnyoofu, kwa maana maisha si sawa = maadamu unabaki katika makosa.
Usisimame kwa ubaya, ikiwa una busara, kwa maana uovu ni maoni mabaya.
Kuwa mnyoofu ikiwa unataka cheo cha juu = Je, mawazo tasa yanatoaje matunda?!
Kuwa na msimamo Dini na Dunia zitakuwa nyofu kwako = utapata utukufu na ni jambo mkubwa
Uwe mnyoofu, kwani msimamo wa mtu ni anwani, inayomjulisha kuwa ni mwenye busara na hekima.

1- Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam anautahadharisha Ummah wake kwamba ni lazima mja aulizwe mambo manne mbele ya Mwenyezi Mungu Mtukufu, hivyo mtu ajiandae kwa maswali hayo, na aandae jawabu. Na kutokana na rehema yake, utukufu ni wake, ni kwamba hakuyaficha maswali haya ati yasijulikane kwa yeyote, bali aliyabainisha na kumwambia Mtume, rehema na amani ziwe juu yake.
2- Swali la kwanza katika hayo ni kwamba ataulizwa kuhusu maisha yake aliyopewa na Mwenyezi Mungu hapa duniani, aliyatumia vipi na ameyamalizaje? Je, ni katika kumtii Mungu Mwenyezi au katika kumuasi? Ndio maana Mtume Rehema na Amani zimshukie alikuwa na shauku kubwa ya kuuelekeza umma wake ili ufaidike na maisha yake,

3- Kisha Mwenyezi Mungu atamuuliza juu ya elimu yake - ikiwa ni katika watu wa elimu -; Je, alijifunza elimu hiyo kwa ikhlasi kwa Mwenyezi Mungu au kutokana na unafiki na sifa, hivyo atakuwa miongoni mwa watu wa  kwanza kuhukumiwa Siku ya Kiyama?

Na je, aliieneza elimu hiyo na akawa mkweli katika hiyo elimu, au aliificha na akaidanganya riwaya yake na akawadanganya watu ili awaridhishe baadhi yao? Na je, alitenda kulingana na alivyojua, au alienda kinyume na vitendo vyake, kwa hiyo akaingia katika maneno yake Aliye Juu Zaidi.

4- Swali la tatu ni kwamba mja anaulizwa kuhusu pesa zake. Ameipata wapi na kaitumiaje, ni katika njia ya halali au haramu, au ameitumia vipi? Je, aliitumia katika kumtii mola ake mlezi na kuitumikia Dini, au aliipoteza kwa maasi, matamanio na madhambi?
5- Swali la mwisho katika haya ni kwamba mtu anaulizwa kuhusu mwili wake, nguvu, afya na ujana wake; Alifanyaje na alitumia vipi?
Maana ya Hadithi sio kwamba mja haulizwi juu ya mambo mengine zaidi ya hayo, bali Yeye Allah mwenye utukufu, Atamuwajibisha kila mja kwa matendo na maneno aliyoyatenda. Hata hivyo, maswali haya ni jambo muhimu zaidi ambalo mja anaulizwa, na maswali mengine yote yatafuata baada yake.

1- Mja hana budi kujiandaa kwa yale maswali atayoulizwa mbele ya Mwenyezi Mungu; Kwani Mtu muovu ni yule anayejua swali na hayuko tayari kulijibu.
2- Baadhi ya Waumini wataingia Peponi bila ya kuhesabiwa, kwa hivyo hawataulizwa na wala hawatasimama mbele ya Mola wao Mlezi kuulizwa

Ni Utukufu mkubwa kiasi gani kuingia Peponi, na kubwa kuliko ni kuingia humo bila ya kuhesabiwa! Basi tunapaswa kuchangamkia fursa hiyo ili nasi tuwe miongoni mwa hao.
3- Al-Fudayl bin Iyadh-Mwenyezi Mungu amrehemu- alimwambia mtu: una miaka mingapi? Akajibu: Miaka sitini. Akasema: Umetembea miaka sitini kwenda kwa Mola wako, bila shaka unakaribia kufika.Yule mtu akahjibu: Sisi ni wa Mwenyezi Mungu na kwake Yeye tutarejea. Al-Fudayl akasema: Je! unajua tafsiri yake? Akamweleza kuwa hapo umemaanisha: Sisi ni waja wa Mwenyezi Mungu na kwake tutarejea, basi anayejua kwamba yeye ni mja wa Mwenyezi Mungu na kwamba atarejea kwake, basi ajue kwamba yuko chini ya ulinzi, na anayejua kwamba yuko chini ya ulinzi, basi na ajue kwamba yeye atahojiwa na kuulizwa. Na yeyote anayejua kwamba atahojiwa. Hebu aandae majibu ya maswali.Yule mtu akasema: Ni ipi njia ya kuokoka? Akasema: Tena Rahisi mno. Akasema: Ni ipi? Akasema: ni kuwa mtu mwema na bora katika umri uliobakia, kwa kufanya hivyo utasamehewa na madhambi yaliyopita, kwani ukiendelea kuasi katika umri uliliyobakia, utaadhibiwa hata kwa madhambi ya sasa na yale yaliyopita na yaliyobakia [4].
4- Umri wa mtu ndicho kitu muhimu zaidi alicho nacho; umri ni siku chache zilizohesabiwa na masaa yaliyohesabiwa. Ni lazima mtu ajue thamani ya wakati wake, na atumie saa zake katika kumtii Mungu Mwenyezi. Mwenyezi Mungu atamuuliza siku ya Qiyaamah maisha yake yote, kwa hivyo ikiwa alitimiza faradhi na utiifu aliokuwa nao, ataokoka na kuwa salama, na asipofanya hivyo ataangamia na kupata hasara.
5- Tumia vizuri muda wako katika utii na upate daraja za juu zaidi; Amesema Ali bin Abi Talib Allah amuwiye radhi: “Dunia imeondoka nyuma, na Akhera imesonga mbele, na kila mmoja wao ana watoto, basi kuweni watoto wa Akhera, wala msiwe miongoni mwa watoto wa dunia hii, kwa maana leo ni matendo na hakuna hesabu, na kesho akhera ni hesabu na hakuna matendo.” [5] 
6- Elimu ni uthibitisho dhidi ya mmiliki wake; Labda wajinga waliomba msamaha kwa ujinga, na hakuna udhuru kwa mwanachuoni aliyejua hukumu za Mwenyezi Mungu na kwenda kinyume chake, kwa kufuata matakwa yake.
7- Zaka ya elimu ni kuieneza na kuifundisha kwa watu, na kuficha ilimu ni dhambi kubwa, Mwenyezi Mungu Mtukufu ameiahidi adhabu kali kabisa.

8- Suala la pesa kwa Mwenyezi Mungu ni kubwa, na ndio maana akauliza kuhusu umri, elimu na mwili swali moja baada ya jingine, na akauliza kuhusu pesa maswali mawili; Aliipata wapi, na aliitumiaje? Mtu anapaswa kuchunga pesa zake; Hachukui pesa isipokuwa katika njia ya halali, na haitoi ila kwa njia ya halali.
9- Maswahaba, Mwenyezi Mungu awawie radhi, walikuwa wakitafuta chakula kwa njia ya halali na kuacha haramu na vilivyomo ndani yake, siku moja Abu Bakr Al-Siddiq alikula chakula kilicholetwa na mtumwa wake. na alipokula, yule kijana akamwambia kuwa chakula hiki kililetwa na mtu aliye fanyiwa ukuhani na kijana, katika zama za kabla ya Uislamu, hakupiga ramli, bali alimdanganya, na hii iliendana na amri ya Mwenyezi Mungu Mtukufu, basi yule mtu akaleta chakula kama malipo kwa kijana, basi Abu Bakri Mwenyezi Mungu amuwie radhi akaweka mkono wake mdomoni mpaka kutapika kilicho tumboni mwake [7].
10- Mwili wako ni amana ambayo Mwenyezi Mungu Mtukufu amekukabidhi, basi uilinde kwa kumtii Mwenyezi Mungu na kujikurubisha Kwake, na uuepushe na vyanzo vya uharibifu na maasi.
11- Mshairi alisema:
Tuna furaha na tunatumaini kwa matumaini makubwa = Kamba ya kifo inatukunja na inayavunja matumaini.
Basi panda misingi ya uchamungu maadamu unaweza kufanya hivyo = na ujue kuwa baada ya kufa utakutana na misingi hiyo. 
Mvune matunda kesho katika nyumba yenye heshima = hakuna kusimbulia ndani yake, wala taabu.

Hadith hii ni moja ya Hadith muhimu za dini. Mpaka kundi la wanachuoni likasema: Hadithi hii ni thuluthi ya Uislamu. Na Uislamu unazunguka juu yake na Hadith "Vitendo ni kwa nia" na Hadith "Katika uzuri wa Uislamu wa mtu ni kuacha yasiyo muhusu.” Abu Dawud amesema: Uislamu unazunguka kwenye hadith nne Ya kwanza ni Hadith: “yaliyo halali yako wazi na yaliyo haramishwa yako wazi” [1].

1- Ametaja Mtume Rehema na Amani zimshukie katika Hadithi kuwa masharti ya Shari’a ni wazi; Halali ambayo Mwenyezi Mungu Mtukufu ameihalalisha na kuiruhusu iko wazi na haina utata Ndivyo ilivyo katika mambo ya haramu ambayo Mwenyezi Mungu Mtukufu ameyakataza na kuyaharamisha. Hayafichikani kwa yeyote aliyefikiwa na wito wa Uislamu na akaingia humo. 
Miongoni mwa mambo yaliyo halali ambayo yanajuzu ni kula vitu vizuri ambavyo Mwenyezi Mungu amevihalalisha katika Kitabu chake, na kufurahia mapambo ya maisha ya dunia kutoka kwa wake, na kuvaa aina za nguo safi alizohalalisha Mwenyezi Mungu. Miongoni mwa yaliyoharamishwa wazi wazi ni: kumshirikisha Mwenyezi Mungu na kila sababu ya ushirikina na njia zake zinazo mpelekea mtu kuwa mshirikina, kula najisi, maiti na nyama ya nguruwe, kunywa vilevi, kuwadhulumu watu na kula fedha zao kwa haramu, na kadhalika.

2- Baina ya viwango hivyo viwili vya halali vilivyo wazi na haramu vilivyo wazi kuna mambo ambayo yanawachanganya watu wengi, kwa hivyo hawajui mambo hayo yamo katika halali au haramu. Hii si kwa sababu sheria haikuweka wazi Mwenyezi Mungu Mtukufu amemtuma Mtume wake, rehema na amani ziwe juu yake, ili kueleza masharti ya Shari’a kikamilifu.

Badala yake, hukumu yake inaweza kuwa mbali na watu wengi. Kwa sababu ya ukosefu wa elimu yao, na inaweza kukosekana hata kwa baadhi ya watu wa elimu kutokana na jambo linalowapitia. Lakini wamebakia katika wenye elimu ambao wanaujuzi juu ya hukumu ya dini yao kwa dalili kutoka katika Kitabu, na Sunnah, na Ijmaa na qiyaas.[2]

3- Atakayejiepusha na mambo ambayo hukumu yake ni ya kutia shaka na akajiepusha nayo, basi Dini yake itasafishwa kwa ajili yake, basi atakuwa ameepukana na kashfa na adhabu, na kwa heshima yake, basi zizuieni ndimi za watu kukosoa. Na uchamungu unatokana na haya, basi uchamungu ni kujiepusha na shubuha na kuacha yale ambayo yanahofiwa madhara yake siku ya mwisho, na kujinyima au kuipa nyongo dunia ni kuacha kushikamana na yale yanayopunguza daraja ya Akhera, hata ikiwa inajuzu [3]; Kujinyima ni daraja ambalo si wajibu, na ni daraja la juu, na uchamungu ni haki ya kila Muislamu.

4- Atakayefanya mambo haya na akajishughulisha nayo, na asiepukane nayo, kupuuza kwake hilo kunampelekea kufanya haramu. Anakuwa mzembe na anakuwa mzoefu mpaka anathubutu kuingia katika shubuha, kisha anafanya haramu, iwe kwa kukusudia au kwa kutojua [4]. Kadhalika mchungaji akichunga ng'ombe na kondoo wake karibu na ngome - jambo ambalo mfalme kuweka uzio kwenye eneo lake, huzuia watu kuingia humo bila ruhusa, na atakayeuvunja atamuadhibu - karibu kuingia wanyama wake na kula humo; Kwa sababu anaweza kuwa peke yake na asiwe na msaada, na hawezi kudhibiti, na anaweza kujaribiwa na yeye mwenyewe na Shetani anamsihi aingie ndani yake, kama vile mchungaji ikiwa kundi lake linamvuta karibu na uzio hadi kuingia kwake, anastahili adhabu kwa hilo. ; Kwa hivyo, yule anayeingia katika mambo ya shubuha na kufanya vyanzo vyake, atakuwa ameingia katika haramu. Na Anastahili adhabu hiyo.[5]

5- Kama ambavyo kila mfalme ana uzio na ngome inayomkinga na kuwakataza watu kuingia humo, na anawaadhibu wanaoasi amri yake; basi Mwenyezi Mungu ndiye bora zaidi kuwa na ngome, na uzio wake ambao Ameharamisha kwa viumbe vyake ni makatazo yake, ambayo ni kukufuru na kutenda dhambi. Atakayeingia humo kwa kufanya jambo la dhambi anastahiki adhabu, na anayeikaribia basi anakaribia kutumbukia humo, na anayejichunga na akaacha kuikaribia, akawa hafungamani na kitu kinachomkurubisha kwenye maasi, na wala kuingia katika shubuha yoyote [6].

6- Kisha akaelezea Mtume, Rehema na amani ziwe juu yake, kuwa ndani ya mwili kuna kipande kidogo cha nyama sawa na kile mtu anachotafuna kinywani mwake, na ni moyo, na moyo huu una uhusiano na moyo wa kiroho ambamo imani hupatikana hapo, na wema au uharibifu hutokea ndani yake.

7- Ikiwa moyo utasafika na ukawa mzuri, hali ya mtu na sehemu ya mwili wake itakuwa safi pia, na ikiwa moyo utaharibika, na mwili wote utaharibika na kuwa mbaya. Moyo ni mfalme na viungo ni askari wake, kwa hivyo mfalme akiwa mzuri kwa askari wake, pia askari nao watakuwa wazuri, na akiwa mfalme ni mtu mbaya, basi hata askari wake watakuwa wabaya [7].
Moyo wa haki ni ule uliojawa na upendo wa Mwenyezi Mungu mtukufu na kumpwekesha, na ukasalimika kutokana na yale yote ambayo Mwenyezi Mungu Mtukufu anayachukia, kwa hiyo unapenda yale yanayompendeza na kumridhisha Mwenyezi Mungu, na kuchukia kile Anachochukia na kukataa. Na moyo uliopotoka ni kinyume cha hayo [8]. Na Mwenyezi Mungu, ametakasika, ameufanya moyo kuwa ni makazi ya imani na ukafiri

1. Mwenyezi Mungu amewabainishia waja wake hukumu zote za kisheria; Mja hana budi kujifunza hukumu hizi kwa wenye elimu, na awatake fatwa kuhusiana na asiyoyayafahamu, na hana udhuru wa kufanya mambo yaliyoharamishwa bila ya kuwauliza watu wa elimu na kuwataka ushauri.

2. Mwenyezi Mungu amekamilisha baraka zake kwa waja wake kwa kuikamilisha Dini na kubainisha ya halali na haramu, kwa hivyo hakuna anayeiacha dini kwa kudai kuwa hukumu za Sharia haziitoshelezi dini.

3. Wanachuoni na walinganiaji ni lazima wabainishe halali na haramu, kwa kuwafundisha watu hukumu za kisharia, na kuwapa fatwa zinazohusu hukumu na mambo mapya yanayojitokeza.

4. Katika Hadithi kuna dalili ya wazi ikibainisha fadhila za wanachuoni, kwani wao ndio wanaojua mambo ya kutia shaka kuliko watu wengine. Yeyote anayetaka kujiunga na kundi hilo ajitahidi kutafuta maarifa na kuyapata kwa bidii.

5. kuwepo mkanganyiko wa mambo ya shubuha inatokana na kutojua kwa watu wengi hukumu na ushahidi wake; Baadhi ya hukumu zinajulikana sana na watu wengi, na baadhi yake zimefichwa kwa watu maalum wa elimu na dini. Hivyo Asifikirie yeyote juu ya upungufu katika kuifikisha dini ya Mwenyezi Mungu kwa wanadamu.

6. Ni wajibu kwa Muislamu ikiwa atapatwa na jambo ambalo hukumu yake haifahamiki, afanye haraka kuwauliza wenye elimu; Hao ndio wajuzi juu ya hukumu za kisheria na ushahidi wao wa kina.

7. Muislamu lazima ajiepushe na shubuha ili kuhifadhi dini na heshima yake.

8. Muislamu anatakiwa kulinda heshima yake dhidi ya watu wanaopita ndani yake, hata kama ni msafi na mchamungu.

9. Kujiepusha na dhana pia ni kufuata kauli ya Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam:

10. Yeyote asiyemcha Mwenyezi Mungu na akathubutu kuingia katika mambo ya shubuha, humpeleka kwenye mambo ya haramu, na kupuuza kwake humfanya athubutu kufanya yale yaliyoharamishwa; Kama walivyosema baadhi yao: Dhambi dogo hupelekea kubwa zaidi, na dhambi kubwa hupelekea kwenye ukafiri, na kama ilivyosimuliwa: maasi hupelekea ukafiri [10]; Kwa hivyo tuwe na uchamungu ili kujiepusha na shubuha ili tusije tukachukuliwa na mkondo wa madhambi na madhambi makubwa.

11. Kutengeneza ruhusa na kushughulika nazo humsukuma mtu kufanya yaliyoharamishwa kidogo kidogo. Mja hana budi kuzingatia ibada, awe na shauku ya kufanya ibada nyingi za kupita kiasi na asijihusishe na mipito ya kutafuta ruhusa na njia zinazoruhusiwa za kujifurahisha.

12. Shetani hamnong'onezi mja kufanya madhambi makubwa au ukafiri wote mara moja, bali anamdhihirishia kidogo kidogo, hivyo anamsihi aghafilike na mambo yanayoruhusiwa, kisha anaingia kwenye shubuha na yanayochukiza, hata akiwa mzoefu wa hilo, hapati uzito kwake kuruka mipaka ya mwenyezi Mungu. Jihadharini na minong'ono ya Shetani na hila zake, na akarudi nyuma tangu mwanzo wa njia.

13. Mtume (Rehma na Amani zimshukie) alitumia vielelezo na mafumbo yenye kubainisha, kuthibitisha na kuleta maana karibu zaidi, kwa kumfananisha mwenye kufanya shubuha na anayekula karibu na ngome. Na kwa kutolea mfano huo juu ya adhabu ya ukweli wa makatazo kwa adhabu ya mwenye kukiuka ngome ya wafalme katika dunia hii; Mlinganiaji na mwelimishaji wanapaswa kuleta maana karibu na uelewa kwa kutumia methali na kutumia njia za balagha.

14. Kuzingatia kuurekebisha moyo na kuangalia maradhi yake na kuyatibu ndilo jambo muhimu zaidi wanalolifanya wema waliotangulia; Kwa maana moyo kwa washiriki hawa ni kama mfalme ambaye yuko katika kundi la askari, ambaye askari hatakiwi kufanya lolote ila kwa kumfuata katika chochote anachotaka; Yeye ni mmiliki na yeye ndiye mtekelezaji wa yale anayomuamuru kufanya [11].

15. Usifikirie vizuri utu wako wa ndani wakati sura yako ya nje ni mbaya. Hadithi inaashiria kuwa uzuri wa ndani unahitaji uzuri wa nje. Ikiwa moyo ni mzuri, viungo lazima vifanye kazi nzuri, mtu hawezi kuwa mzuri wa moyo wakati matendo yake ni mabaya, na kuachia viungo vyake kwenye yale yaliyoharamishwa, na kukiuka mipaka ya Mwenyezi Mungu.

1- Mtume (Rehma na Amani zimshukie) alimshika Ibn Umar Radhiya Allaahu anhum bega, nayo ni sehemu iliyo kati ya bega na mkono kwa juu, akimuusiya kuwa mwenye kujinyima raha katika dunia hii, na awe duniani kama mtu aliyeishi bila familia tena nje ya nchi yake, na akawa haoni tabu kuishi peke yake, na hatafuti makazi na hajengi nyumba ya kuishi, na hasadi wala vifundo kwa mtu yeyote, Shida yake kubwa ni kupata kiasi cha kumtosha kurudi nchini kwake, hivyo ndivyo Muislamu anapaswa kuwa katika ulimwengu huu. Ni makazi ya uhamisho wake ambamo anajali tu kuhusu mahitaji ya maisha ya baada ya kifo, ambapo yeye ni nyumba yake ya kwanza, ambayo ni Pepo.

2- Na pale mgeni alipokaa kwa muda katika ardhi za ughaibuni na akaishi humo, huwa anatafuta mahusiano mazuri na watu wa mji ule, Mtume (Rehma na Amani zimshukie) alipanda daraja la juu zaidi katika kujinyima maisha. Kujinyima ni kuwa kama msafiri barabarani; Mtembea kwa miguu haachi kutembea isipokuwa husitisha mwendo kwa ajili ya kula au kupumzika, Hajisikii ukaribu na mpenzi, hashughuliki na kutafuta rafiki, na wala hataki makazi, hivyo Muislamu asishughulishwe na ulimwengu na vilivyomo ndani yake kutoka katika safari yake ya kuelekea nchi yake.

3- Ibn Umar, Mwenyezi Mungu awe radhi nao wote wawili, alikuwa akiwausia watu na kuwaonya dhidi ya matumaini ya muda mrefu na kutokuwa tayari kwa kifo, hivyo mtu aweke kifo mbele ya macho yake kana kwamba masaa machache hayatampita. Basi ikiwa asubuhi atafanya kwa ajili ya Akhera kana kwamba anakufa kabla ya asubuhi, na ikiwa asubuhi ana yakini kwamba usiku huo hautamfikia, basi atakayejitayarisha kwa ajili ya hayo ataifanyia kazi akhera yake na kuacha matamanio ya dunia na mapambo yake. Kama alivyosema Ahmad bin Hanbal, Mwenyezi Mungu amrehemu alipoulizwa: Kujinyima ni nini katika ulimwengu huu? Akasema: kufupisha matumaini, ni mtu ambaye inapopambazuka asubuhi husema: sidhani kama jioni nitakua hai [1].Urefu wa matumaini ndio asili ya kila msiba; Ibilisi alipowashawishi Adamu na Hawa kula kutoka kwenye mti huo, aliwajaribu kwa ufalme na kutokufa.

Kadhalika mtu asimdhulumu ndugu yake na wala asile haki zake isipokuwa kwa nia ya kujichukulia khazina za dunia na kuzistarehesha.

4- Vile vile amewausia kutumia wakati wa siha kabla ya maradhi na kazi kuwazuia kufanya matendo mema. Afya ni moja ya neema kubwa ambazo mtu hupuuza kuzitumia, na ndio maana Mtume (Rehma na Amani zimshukie) amesema: "Kuna neema mbili ambazo watu wengi hupuuza: afya na muda wa ziada" [2].

5- Na kwamba waitumikie Akhera kabla mauti hayajawashukia, kazi husimama na hasara huwa ni kubwa. Na mja huita:

. Na nasaha ya Ibn Omar, Mwenyezi Mungu awawie radhi wote wawili, inatokana na maneno ya Mtume, swallallahu alayhi wa sallam, na imepokewa katika maneno yale aliyoyasema Mtume, amani iwe juu yake, alipokuwa akimnasihi: 

1- Katika Hadith, kuna maelezo ya maslahi ya Mtume katika kulea watoto, kuwafundisha hukumu za dini, na kuwausia kuwa wastaarabu katika dunia hii. Walinganiaji na waelimishaji hawapuuzi jambo hili.

2- Walinganiaji wawaelimishe vijana kuipendelea Akhera na kuifanyia kazi, na wasizingatie pambo na starehe za dunia.

3- Mtume, rehema na amani ziwe juu yake, alimshika mabega Ibn Umar, Mwenyezi Mungu amuwiye radhi, ili kuuweka karibu umakini wake na hisia zake; hivyo Wasomi na Walezi wanapaswa kutumia njia hizo za kuvutia ili kuiteka mioyo na masikio.

4- Ataa Al-Salimi alikuwa akisema katika dua yake: “Ee Mwenyezi Mungu, urehemu ugeni wangu hapa duniani, na urehemu upweke wangu kaburini, na urehemu hali yangu kesho nitakapo simama mbele yako” [4].

5-   Mtume alitoa mfano wa hali ya Muislamu akiwa ni mgeni na msafiri, na akatoa mfano na kutumia njia za kielelezo na tashbihi, ambazo huleta maana karibu na kubainisha kwa urahisi. Inatakikana kwa Anayefundisha na kuelekeza asiache kutumia njia hizo

6- Hadithi hii ni dalili tosha kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu alihukumu kuwa dunia ina muda wa kutoweka kabisa na kuondoka, kwa hiyo Muumini haishi katika dunia isipokuwa kwa ajili ya kuitumikia siku ya mwisho,basi yeyote atakae ifanya dunia ndio makazi ya kudumu , mtu huyo atapata hasara siku ya mwisho. 

7- ) Ali bin Abi Talib, Mungu amuwiye radhi, alikuwa akisema: “Dunia imesafiri kurudi nyuma, na Akhera imesafiri kukufuata, na kila mmoja anawafuasi watoto. Basi kuwa miongoni mwa wana wa Akhera, wala usiwe miongoni mwa wana wa dunia. Kwa maana leo ni kazi na hakuna hesabu, na kesho kuna hisabu na hakuna matendo [5].

8- Hadithi haimaanishi kuacha kutafuta riziki, wala kukataza starehe za dunia; Kwa sababu matendo ya Mtume Rehma na Amani zimshukie na maswahaba zake watukufu yanapinga hali hili.

9- Tembea kila wakati, na usiache kutembea kwa saa moja; Utakapo acha kutembea hutayafikia malengo, na utaingia katika matatizo [6].

10- Salaf walikuwa ndio watu walioandaliwa zaidi kwa ajili ya Akhera. Aliambiwa Muhammad bin Wasi’ – Mwenyezi Mungu amrehemu: Umekuwaje? Akasema: Mnaonaje kwa mtu anayesafiri kila siku hatua ya kwenda Akhera? [7] Na Al-Hasan Al-Basri – Mwenyezi Mungu amrehemu – akasema: umri wa mwanadamu ni mkusanyiko wa masiku tu, na kila siku inayopita, basi fahamu kuwa sehemu ya umri wako imeondoka [8].

11- Muislamu anatakiwa aharakishe kufanya mambo ya kheri kadiri awezavyo, na aitumie fursa ya afya yake, muda wake wa ziada, na maisha yake, akihesabu misiba, maradhi na shughuli zinazoweza kumshughulisha baadaye akaacha kufanya ibada.

12- Al-Imaamu Al-Awza’i – Mwenyezi Mungu amrehemu – alimwandikia nduguye: Ama baad, kwa hakika umedhibitiwa kila upande, na fahamu kwamba yupo  anayefuatana nawe kila mchana na usiku, basi chukua tahadhari kutokana na Mwenyezi Mungu na kusimama mbele yake, na mwisho wa maisha yako iwe ni njia nzuri ya kumridhisha mola wako, na Amani iwe juu yako” [9].

13- Al-Fudayl bin Iyadh-Mwenyezi Mungu amrehemu- alimwambia mtu: una miaka mingapi? Akajibu: Miaka sitini. Akasema: Umetembea miaka sitini kwenda kwa Mola wako, bila shaka unakaribia kufika. Yule mtu akahjibu: Sisi ni wa Mwenyezi Mungu na kwake Yeye tutarejea. Al-Fudayl akasema: Je! unajua tafsiri yake? Akamweleza kuwa hapo umemaanisha: Sisi ni waja wa Mwenyezi Mungu na kwake tutarejea, basi anayejua kwamba yeye ni mja wa Mwenyezi Mungu na kwamba atarejea kwake, basi ajue kwamba yuko chini ya ulinzi, na anayejua kwamba yuko chini ya ulinzi, basi na ajue kwamba yeye atahojiwa na kuulizwa. Na yeyote anayejua kwamba atahojiwa. Hebu aandae majibu ya maswali. Yule mtu akasema: Kuna njia ya kutokea? Akasema: Tena Rahisi mno. Akasema: Ni ipi? Akasema: ni kuwa mtu mwema na bora katika umri uliobakia, kwa kufanya hivyo utasamehewa na madhambi yaliyopita, kwani ukiendelea kuasi katika umri uliyobakia, utaadhibiwa hata kwa madhambi ya sasa na yale yaliyopita na yaliyobakia [10].

14- Mpokezi wa Hadithi alikuwa: Ibn Umar, Mungu awawie radhi, ambaye aliitumia Hadithi hii, Tawus akasema: “Sijamuona mtu mchamungu zaidi kuliko Ibn Umar [11], na kwa Nafi’ kwamba IbnUmar alitamani zabibu akiwa mgonjwa. Akasema: Basi nikamnunulia chane kwa dirham. Basi nikamleta na kumwekea mkononi mwake, akaja mwombaji akasimama mlangoni na akaomba, na Ibn Umar akasema: mpatie. Akasema: Nikasema: kula kidogo, anja. Akasema: Hapana, mpe. Akasema: Basi nikampa, kisha nikainunua kwake kwa dirham moja, nikamletea na nikaiweka mkononi mwake, na muombaji akarudi. Ibn Umar akasema: mpatie. Nikasema: onja, kula kidogo. Akasema: Mpeni. Akasema: Basi nikampa, kisha nikainunua kwake kwa dirham moja, nikamletea na kuiweka mkononi mwake. Alisema Nikasema: Kula kidogo, onja. Akasema: mpatie. Akasema: Basi nikampatia na kusema: Ole wako, kwa nini huoni haya? Kwa hivyo nilinunua kutoka kwake kwa dirham, basi nikaenda na kumletea na akaila [12].

15- Aliye muhimu zaidi kwa kuelekea kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu ndiye anayemjua zaidi, Akasema isipokuwa mara ya nne, Yazid, Akasema: Nikainunua kwake kwa dirham moja, nikaenda nikamletea, akala. 

16- Mshairi amesema:
Tunasonga kwenye kifo kila wakati = na siku zetu zinakusanywa na ni vituo
Na sijaona ukweli unaoshakiwa kama kifo, mauti yakifika mipango yote inabatilika.
Uzembe mbaya zaidi ni unaopatikana wakati wa ujana = na vipi sasa uzembee ilihali mvi zimetapakaa kichwani
Basi hebu ondoka duniani ukiwa na akiba ya uchamungu = hakika umri wako ni masiku tu, nayo ni machache.

1. Mtu yeyote ambaye Mwenyezi Mungu anapomtakia kheri kubwa  hapa duniani na kesho siku ya mwisho,humzidishia ufahamu wa hukumu za uislamu, na maamrisho yake, na makatazo yake, na makusudio yake, na yanazidi hayo kwa kiasi ambacho anacho kijua katika kuyajua mambo mbalimbali kwa dalili zake, na kuziangalia kwa kina dalili (katika qur’an) na maneno ya Mtume (s.a.w) na maneno ya wema waliotangulia, na kujifunza misingi ya elimu inamsaidia kufahamu maneno hayo, na kujitahidi kielimu ili kufahamu usahihi wa jambo.
Na ufahamu unaotokana na dadithi hii (maneno ya Mtume (s.a.w) ni kwamba mtu ambaye hana ufahamu katika dini kwa hakika anakuwa amenyimwa kheri [1]. Na hakika si vinginevyo imekhusishwa elimu ya dini ya kiislamu kwa kutajwa tofauti na elimu nyinginezo; kwa kuwa elimu ya dini ya kiislamu ndio bora zaidi kuliko elimu nyinginezo, hiyo elimu ndio inamuunganisha mtu na Mwenyezi Mungu, na kupitia elimu hiyo ndio anaabudiwa Mwenyezi Mungu, na kwayo ndio anaheshimiwa Mwenyezi Mungu mtukufu , na kwayo ndio mtu anajitenga na makatazo, na kwa ajili hiyo kutengamaa kwa dunia na akhera, na kuokoka kutokana na uangamizi wa dunia na akhera, na elimu nyinginezo vyote vinafuata elimu ya dini,na vinakomea hapo [2] .

2. kisha akabainisha Mtume wa Mwenyezi Mungu mtukufu, kwamba yeye ndio mtunza hazina, Anasimamia kugawa yale aliyopewa na Mwenyezi Mungu mtukufu, sawasawa iwe ni kipawa cha mali au rizqi au kipawa cha elimu. Basi maana yake ni kwamba Mtume (s.a.w) ndio mgawaji katika elimu na kwamba yeye anafikisha yale aliyo amrishwa kuyafikisha, pasina kumpunja mtu hata mmoja, na kwamba uelewa na ufahamu ni kipaji na kipawa kutoka kwa Mwenyezi Mungu mtukufu juu ya yale anayoyataka kwa hekima zake.

3. Kisha akatoa bishara njema Mtume (s.a.w) kwa ummati wake kwamba Mwenyezi Mungu mtukufu, ataufanya ummat huu ni wenye kuendelea katika zama zote katika dini yake na wenye kumnusuru, umehifadhika kutokana na kuangamizwa kupitia maadui zake, haipindui thamani yake kwa Mwenyezi Mungu mtukufu,vyovyote atakavyo kwenda kinyume adui (kafiri) kwa kuupiga kifikra na kimawazo, au kijeshi, na inatosha katika kulihakiki hilo kuwepo kundi katika ummat juu ya hayo, na ama baadhi ya watu kwa hakika wanaweza kuacha kutekeleza baadhi ya amri za Mwenyezi Mungu mtukufu.

4. Na utaendelea kuwepo ummat huu mpaka zama za mwisho, na huwenda makusudio yake ni yale yaliyotajwa katika hadithi ya abiy hurayrata (r.a), kutoka kwa Mtume Muhammad (s.a.w) amesema: “Hakika Mwenyezi Mungu mtukufu atatuma upepo kutoka yemen utakuwa laini zaidi kuliko Hariri, hauta mwacha mtu hata mmoja ambaye katika moyo wake kuna imani japo kiasi cha mbegu” [3]. Basi qiyama hakita simama isipokuwa kwa viumbe waovu.

1. Uitakapo kheri basi itafute katika vyanzo vyake, nako ni sehemu aliyo kuelekeza Mtume wa Mwenyezi Mungu rehma na amani ziwe juu yake, kwani, Mwenyezi Mungu yeye ndio anajuwa kheri iko sehemu gani na anairahisisha kwa mwenye kuitaka, nayo ni ufahamu katika dini ya Mwenyezi Mungu mtukufu.

2. Na awe mtu anaufutiliaji na utafiti wa kudumu katika kupata njia za ufahamu katika dini, basi mwenye kutafiti katika hayo, huyo ni mtafiti katika kheri duniani na qiyama (siku ya mwisho).

3. Tafuta ufahamu uliokamilika kutoka kwa maswahaba wa Mtume wa Mwenyezi Mungu rehma na amani ziwe juu yake, ni huyu ibnabbasi (r.a) –na yeye yuko chini ya makhalifa (viongozi) waongofu- alikua ni miongoni mwa aliowaombea dua pale alipo mwekea Mtume (s.a.w) maji ya kutawadha,

4. Tathmini ya watu inakuwa kwa yale yanayo onekana kwao katika kheri, na ufahamu katika dini na kuonekana kwa alama zake jambo hilo ni katika mambo makubwa ambayo watu hupimwa kwayo: kutoka kwa a’mir ibn waathilat, hakika naafia ibn abdi al-harith, alikutana na omari (r.a) sehemu iitwayo usfani, na alikua omar anamtumikisha kwa kuitawala makkat, basi akasema: “ Ni nani umemtawalisha kwa watu wa eneo langu? akasema: Ibn ibzaa, akasema ninani huyo ibn abzaa? akasema: Ni mtumishi katika watumishi wetu, akasema: umewawekea kiongozi mtumishi? akasema:Hakika yeye ni msomi wa kitabu cha Mwenyezi Mungu Aliye takasika na kutukuka, na pia ni mjuzi wa mirathi,

5. Kupata ufahamu katika dini ni kazi endelevu, na katika kila ufahamu mpya kuna kheri kubwa na ziada, na hakumuamrisha Mwenyezi Mungu Mtume wake (s.a.w) kuomba ziada isipokua katika elimu akasema:

usiishie kikomo maalumu katika jambo la elimu, au umri maalum.

6. Alikua Mtume rehma na amani ziwe juu yake ni mwenye kuwasimamia watu kwa maslahi yao Zaidi kitaaluma na mali na mfano hivyo viwili, basi kila ambaye ametawalishwa na Mwenyezi Mungu kurithi mirathi ya Mtume (s.a.w) ya majukumu juu ya elimu au mali basi ajuwe hakika yeye ni mgawaji tu wa yale aliyompa Mwenyezi Mungu, basi asidanganyike, wala asipunguze, basi agawe kwa namna atakavyo Mwenyezi Mungu mtukufu.

7. Usiogope katika dini ya Mwenyezi Mungu mtukufu, na wala usihuzunike juu yale yanayo ufika ummat huu, katika yale aliyoyakadiria Mwenyezi Mungu. Na upinzani katika mambo ya dini yake na dunia yake, litaendelea kuwepo kundi katika ummat huu kuisimamia dini na kuinusuru, hatoudhuru ummat huu mpinzani (kafiri) haliyakua akitumia mikono yake na falsafa zake katika kuupiga vita uislamu, basi kuwa katika hilo kundi pekee kwa mola wake.

8. Amesema mshairi: 
elimu inawafikisha watu kilele cha utukufu ,
na mwenye elimu amehifadhika kutokana na maharibiko,,,,
Ee mwenye elimu taratibu usiichafue elimu ,
kwa kutenda madhambi makubwa kwani elimu haina badala
Elimu huinyanyua nyumba isiyo na nguzo 
na ujinga huibomoa nyumba imara na tukufu.

Mtume (rehema na amani ziwe juu yake) anaeleza ubora wa kutafuta elimu:
1- Akataja kuwa mwenye kufuata njia ya kutafuta elimu yenye manufaa, malipo yake ni kuwa Mwenyezi Mungu atamrahisishia kufanya matendo mema yatakayompelekea kuingia Peponi, na atamuwafikisha katika hilo.
Hadithi hii imetaja njia ya elimu kwa ujumla (Njia. Nlimu); ili ipate Kujumuisha njia zote za kihalisia na kimaana zinazompelekea kuipata elimu, na ili ikusanye aina zote za elimu ya dini na vipengele vyake, na ili kuingia ndani yake elimu kubwa na ndogo. 
Mwenye kutafuta elimu anahitajia katika njia yake mambo haya   [1]

2- Ameeleza Mtume Muhammad (s.a.w) kwamba: Malaika wanafunika mbawa zao kwa mwenye kutafuta elimu, ima kwa kumnyenyekea, na kutukuza thamani yake, au malaika huweka mbawa zao, wanaacha kupaa na kuruka na wanateremka kwa mwenye kutafuta elimu, kisha wanamfunika na kumwekea kivuli mwenye kutafuta elimu.

3- Kisha akataja Mtume wa Mwenyezi Mungu (s.a.w) fadhila nyingine nyingi kwa ajili ya mwenye kutafuta elimu. " Na mwenye kutafuta elimu ya kisheria hakika Mwenyezi Mungu mtukufu anavidhalilisha viumbe vyote kwa ajili ya kumwombea msamaha mwenye kutafuta elimu ya sheria na vinamuombea dua; kwani athari za elimu yake na matendo yake ni sababu ya kuteremka rehma za Allah kwa walimwengu kwa sababu wingi wa utiifu kwa Mwenyezimungu (s.w) “[3]  . Na kwa hakika miongoni mwa dalili za kusimama qiyama ni kuondolewa elimu ya kisheria na kuenea ujinga, nayo ni dalili juu ya kukaribia kuangamia. Na hii fadhila ni kama maneno ya Mtume

4- Na akataja kwamba mjuzi ambaye atatekeleza haki ya elimu kwa kuifanyia kazi na kuisomesha anakua mbora zaidi kuliko mwenye kusali tu ambaye amejitenga na watu kwa kumuabudu Mwenyezi Mungu, ni kama ubora wa mwezi pamoja na nyota; kwani mwezi unaangaza mbali zaidi, wanaongoka kwa nuru yake wasafiri wawapo jangwani, na miji inanufaika kwa nuru hiyo miji na waja, wakati nuru ya nyota inaishia kwenye nyota zenyewe,wala nuru ya nyota haivuki kuangazia kutu kingine ambacho kipo pembeni yake, basi hivyo ndivyo ilivyo kwa mjuzi na mfanya ibada; mjuzi (msomi) akamnufaisha mwingine, lakini ibada ya mwenye kuabudu yainaishia malipo yake kwake tu.
Na huenda Mtume wa Mwenyezimungu mtukufu (s.a.w) alimfananisha mwanazuoni na mwezi tofauti na jua kwa mfano; ni kwa sababu nuru ya mwezi ilipokua yenye kunufaisha kitu kingine- nalo ni jua- hakika amemfananisha mwanachuoni ambaye ilinufaisha nuru yake kutoka katika nuru ya utume: kutoka katika ufunuo wa Mwenyezi Mungu mtukufu na mafundisho ya Mtume wake rehma na amani ziwe juu yake.

5- Kisha akataja fadhila nyengine kwa wanavyuoni, na akataja kuwa wao ni warithi wa Mitume.Wanachuoni ni kama watoto kwa Mitume, na kama ambavyo watoto wa mtu wanarithi mali yake baada ya kufa kwake, basi wanachuoni ndio wanaorithi  ujuzi wa manabii, wanauchukua ujuzi huo kutoka kwao, na wanaueneza kwa watu; Na kwa sababu manabii hawakurithisha dinari ya dhahabu, au dirhamu ya fedha, au aina yoyote ya fedha; Bali wamerithi elimu, basi aliyeichukua ametwaa bahati kubwa zaidi ya fedha, na amechukua fungu kamili katika urithi wa unabii.

1. Kila nafsi yako ikitamania pepo, au ikiwa nzito kuitafuta pepo basi fanya hima kuitafuta elimuya kisheria, kwani elimu yenyewe ni ibada, na hiyo elimu ndio inakubainishia ni ibada ipi yenye malipo makubwa, na yenyewe inaingiza katika nafsi nashati na uchangamfu na kuridhika na kusubirijuu ya ibada.

2. Yeyote mwenye kutaka daraja la juu na Baraka na wepesi wa mambo yake basi atafute elimu ya kisheria, kwani hakika malaika –na wao ni miongoni mwa viumbe vitukufu alivyoviumba Mwenyezi Mungu (s.w)- wanawakirimu wanaotafuta elimu ya kisheria, na wanawazunguka, na wanatekeleza anayo waamrisha Mwenyezi Mungu (s.w) kurahisisha mambo yao.

3. Ni juu ya anaye tafuta elimu kuithamini na kuiheshimu elimu, kwani hakika Mwenyezi Mungu mtukufu anao malaika waliowakilishwa katika vikao vya wanazuoni, na ni juu yake kuwaheshimu malaika, ajiepushe katika kikao chake kuwepo mbwa au picha, na atambue hakika Mwenyezi Mungu mtukufu amewawakilisha kwake Malaika wema, wakidhibiti kila kitu na wakiandika. 

4. Ni wingi ulioje wa madhambi yetu! na tunapohitajia kuomba msamaha kwa wingi kama tulivyo fanya madhambi kwa wingi, basi katika elimu na kuieneza kunapatikana sababu za kuombewa msamaha na viumbe wa mbinguni na ardhini kwetu, wakiwemo kati yao ni waja wema. 

5. Huu ulimwengu ambao unaudhania kuwa haubadiliki, unaishi pamoja na Mwenyezi Mungu mtukufu, basi hata samaki ambao unawadhania kuwa hawaongei nao wanamtakia msamaha mwenye kuitafuta elimu kwa idhini ya mola wao ambaye kila kiumbe amekipatia umbile lake na akakiongoza.

6. Mwenyezi Mungu amemfadhilisha mwenye elimu juu ya mfanya ibada kwa kuwa mjuzi anakuwa na nuru kama mwezi ambayo anaisambaza kwa watu, ama akijificha na watu, na akafanya ubahili kwa elimu yake, au akawa mzito kuitoa, na akaridhika kufunikwa na maafa: kwa hali hiyo ubora wake utapatikana wapi dhidi ya watu wengine?

7. Hadithi hii inabainisha kuwa watu wakubwa katika daraja ni wanachuoni. Kwani wao ndio warithi wa watu bora na watukufu zaidi, na baada ya Mitume hakukuwa na mtu yeyote aliyepeleka ujumbe wao duniani anayestahiki zaidi ya wenye elimu, na kwa ajili hiyo wao ndio watu bora zaidi baada ya Mitume. Na hii thamani laiti mtu angeijuwa angepambana na starehe za dunia na vikwazo vyake kwa ajili yake.

8.

9. Wanazuoni ndio warithi wa mitume, na hakika wamewarithi na subra juu ya elimu na kuieneza. Hakika alisafiri Nabii mussa (a.s) na akaivumilia njaa kwa ajili ya kutafuta elimu kwa mtu ambaye yuko chini yake ambaye ni Alkhidhri, na alivumilia (s.a.w) maudhi katika kuieneza elimu, hiyo ndio hali ilivyo kwa warithi wa mitume. Na katika mfano mzuri katika hayo, hakika ibn abiy hatim al-raziy alisema: “Tulikuwa katika Nchi ya misri kwa muda wa miezi saba hatukula katika kipindi hicho murqat (chakula chenye mchuzi) mchana wetu tunaumaliza tukiwa kwa masheikh zetu, na usiku tunahamisha (tunaandika) na kubadilishana, siku moja tukamwendea sheikh wetu mimi na rafiki yangu,wakatueleza kuwa sheikh ni mgonjwa, basi nikamuona samaki aliye tuvutia tukamnunua,, na tulipofika nyumbani ukawa ni muda mwingine wa kuhudhuria darasa kwa masheikh zetu, tukaondoka, basi alibakia samaki Yule siku tatu,na alikaribia kabisa kuoza, tukamla akiwa kaharibika kwani hatukupata muda wa kumwandaa vizuri” kisha akasema:  “ haipatikani elimu kwa kuupa starehe mwili”. [6]

10. Anapo taka mtu kumuogopa Mwenyezi Mungu ukweli wa kuogopa kwake, basi nijuu yake kujifunza elimu (kusoma elimu ya dini); kwa sababu mwenye kujinza elimu ya kisheria basi atajuwa thamani na utukufu wa Mwenyezi Mungu.

Ametumia kudhibiti kwa innamaa (yaani si vinginevyo), kama kwamba amesema: Hakuna yeyote anaemuogopa Mwenyezi Mungu isipokuwa wanazuoni; kwa sababu woga wao ni woga wa kweli unaotokamana na elimu yao wanavyomjuwa Mwenyezi Mungu.

11. Amesema mshairi:
Itakapo kuwa elimu yako haijakunufaisha kwa kheri yoyote = basi bora zaidi kwako usingelikuwa na elimu
Na ikiwa uelewa wako utakuingiza katika upotevu = basi afadhali wewe tena afadhali zaidi usingekuwa na uelwa
Utavuna ujinga kutokana na matunda ya kusalenda = na utabaki kuwa dhalili kwa watu pindi ukiwa mkubwa.

1. Anapiga picha Mtume wa Mwenyezi Mungu rehma na amani ziwe juu yake hali za watu juu ya kuipokea na kuikubali elimu ambayo alikuja nayo Mtume (s.a.w), akaifanya elimu hiyo ni kama mvua nyingi ambayo ndani yake kuna manfaa (faida) kwa ajili ya watu, Na akataja Mtume (s.a.w) mvua kwakua watu wanaihitajia sana , kama ambavyo kupitia ,mvua ardhi inapata uhai(uzima), basi vilevile elimu kwani Mwenyezi Mungu (s.w) huzihuisha nyoyo kwa elimu.
Na hakika zimetofautiana athari za mvua kwa kutofautiana na halihalisi ya ardhi ambayo imenyeshelezewa na mvua, kama ilivyopiga picha juu ya jambo hilo hadithi tukufu.

2. basi aina ya kwanza katika ardhi: safi, nzuri yenye rutuba, haina majanga, ni bora zaidi kwa kilimo, mvua imenyesha juu ya ardhi hiyo basi ardhi ikanywa vema maji ya mvua hiyo, na ikaotesha mimea-nayo ni jumla ya mimea inayoota ardhini- na nyasi-nayo ni uoto mbichi-, basi ikanufaika Ardhi pindi ilipopata uhai kwa maji, na ikanufaisha wengine pindi ilipo otesha vile ambavyo anakula mwanaadamu na wanyama wengineo. 

3. Aina ya pili ya ardhi: ardhi ngum ambayo sio nzuri sana kwa kilimo, hainywi maji haraka, bali inayahifadhi maji, basi ardhi hiyo hainufaiki kwa maji hayo katika kilimo, na si vinginevyo wananufaika watu kwa ardhi hiyo pindi yanapokusanyika maji ya mvua, basi wanakunywa katika maji hayo na wananywesha wanyama wao na kumwagilizia mazao yao.

4. Na aina ya tatu: Jangwa; yaani: Ardhi iliyosawasawa tambalale, haifai kwa kilimo, wala haitunzi (hifadhi) maji, nyenyewe haikunufaika kwa maji na haikurutubika na haikuotesha, wala watu hawakunufaika kwa ardhi hiyo kwa kunywesheleza au kilimo.

5. Kisha akatafsiri Mtume wa Mwenyezi Mungu hiyo hali: basi akataja kwamba aina ya kwanza ni Wanazuoni, ambao walifahamu- na neno fiqhu: Ni kuelewa na kutambua-makusudio ya Mwenyezimingu na Makusudio ya Mtume wake (s.a.w), wakayafanyia kazi na wakawafundisha watu wengine. Na aina ya pili: wao wanakua ni njia na sababu ya kuifikisha elimu japokua sio katika watambuzi, na aina ya tatu: Ni wale ambao hawakuyakubali aliyokuja nayo Mtume Muhammad (s.a.w) hawakuyahifadhi wala hawakuyafikisha kwa wengine, wala hawakuyafahamu na hawakuyafanyia kazi. Na hawa ndio Makafiri na Waovu ambao wametupilia mbali sheria na mwongozo wa Mwenyezi Mungu (s.w).

1. Alikua Mtume (s.a.w) ni mbora watu wote kimafunzo, na mwenye uwezo mkubwa wa kubainisha, na alikua na pupa na hamasa juu kuwaongoza watu, basi akapita njia zote kwa ajili ya kufikisha wito wa mola wake, nayeye hapa: anapiga mifano ya wazi (inayoonekana); kwani kufanya hivyo inaweka karibu maana za kiakili na inasaidia katika kuelewa na kupata maarifa, basi nijuu ya kila mlinganiaji atumie nyezo ambazo zitarahisisha kuelewa kwake na kufuata kwake mafundisho.

2. Hitajio la watu kwenye Elimu kama hitajio la Ardhi kwenye Mvua au zaidi, basi liwe jambo la kwanza ambalo watu wanaomba uokovu kupitia hilo, na litawanufaisha kwalo, na litawatolea huduma na matumizi kwa hilo:ni kusomesha dini ya Mwenyezi Mungu (s.w).

3. Elimu inaota na kumea katika nyoyo nzuri kama ambavyo Nyasi zinastawi katika ardhi nzuri, basi anaetaka Elimu basi asafishe moyo wake kutokana na majanga ya ushirikina na hasadi na kutokujali kwa upumbavu, na arudi kwa Mwenyezi Mungu mtukufu. 

4. Katika jambo hilo, amesema ibn taymiyat:” Hakika moyo unapokua mwepesi na mlaini, basi unakua kupokea kwake elimu ni rahisi na wepesi na elimu hutulia ndani yake, na inathibiti na ina athiri, na ukiwa msusuavu wenye vifundo, unakua (moyo huo) kupokea kwake elimu ni kuzito na kugumu. Na lazima pamoja na hayo uwe mtakasifu, msafi, tena ulio salimika ili iwe safi pia elimu ndani yake na uzae matunda mazuri, Na kama si hivyo kama utapokea elimu na ikawa ndani yake kuna uchafu na ubaya, utaharibu uchafu hiyo elimu, na inakua kama ugonjwa katika mazao, ikiwa haukuzuia mbegu kuota, basi huzuia mmea kustawi na kupendeza, na jambo hili liko wazi kwa wenye macho ya mazingatio” [1]. 

5. Daraja la juu zaidi kwa mwenye kukusanya elimu na matendo pamoja na kusomesha wengine, ni kama ile ardhi nzuri iliyopokea maji na ikaotesha nyasi kwa ajili ya wengine, na wao wako juu ya daraja kutokana na kiwango cha bidii yao, basi wakajitahidi katika kuyatimiza hayo yote.
6. Mtu yeyote Ambaye hakuweza kuwa mwanazuoni basi ahamishe elimu kwa watu wake.

 . Na huwenda jambo hilo likawa na manfaa zaidi kutoka kwenye ufahamu wao na mafundisho yao pekee,

 nayeye anashiriki katika malipo (thawabu) kwa Yule anaemhamishia elimu.

7. Muda wowote utakapoona uzito katika nafsi yako juu kuukubali mwongozo wa Mwenyezi Mungu (s.w) na mwongozo wa Mtume wake (s.a.w) na kupambana nao kwa midahalo: basi irejee nafsi yako, na uisafishe kutokana na kibri na pumbazo, na uchukuwe tahadhari usiwe miongoni mwa wale watu aliowaelezea Mwenyezi Mungu mtukufu: “Nitawapotosha na kuwaweka mbali na hoja (dalili) zangu ambao wanafanya kiburi katika ardhi pasina haki ya kufanya hivyo,na wanapoona hoja na dalili zangu hawazikubali,na wanapoona njia ya uongofu hawaifanyi ni njia ya kufuatwa, na wanapoona njia ya upotevu wanaifanya kua ni njia ya kufuatwa, hayo ni kwa sababu wao wamekanusha na wamepinga hoja (dalili zetu)  na wakawa kunako hoja hizo ni wenye kughafilika”  [4] .

8. Amesema mshairi:
Watu bora ni wale waliopewa elimu, kwani wao ni waelekezi kwa wenye kutafuta uongofu.
Na thamani ya mtu hutokana na yale ananyoyatenda vizuri, na wasiojuwa huwa ni maadui wa wenye elimu.
Basi simama imara katika elimu wala usitafute badala, kwani watu wote ni wafu na wenye elimu hubaki hai.

8.Amesema mwingine:
Kuwa katika watu ni msomi au mwenye kutafuta elimu = au msikilizaji mzuri kwani elimu ni vazi la kifahari
jifunze kitu katika kila fani wala usiwe mjinga asiejua chochote = kwani mtu huru hufahamu mambo mengi.

1- Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam anaamrisha Ummah wa Kiislamu kufikisha ujumbe wake na sheria yake, kila mmoja kwa kadiri ya uwezo wake na nguvu yake. Muislamu asipopata chochote cha kufikisha isipokuwa Aya moja anayohifadhi na kuelewa maana yake, au Hadithi sahihi anayoieneza, basi inatosheleza katika haki yake, na itamwondoshea ule uwajibu. 
Na katika kauli yake, amani iwe juu yake, “hata Aya” ni ushahidi kwamba haihitajiki kwa mlinganiaji kuwa mwanachuoni na faqihi, bali analingania kwa Mwenyezi Mungu kwa yale yanayowezekana kwake, kwa sharti kwamba awe anaelewa anachokilingania, na kwamba ana yakini juu ya usahihi wa Hadith anazoziwasilisha kwa watu.
Hii haimaanishi kwamba kitu chochote kinapaswa kuwasilishwa kwa mtu yeyote. Ulinganiaji unahitaji hekima na busara

. Ali bin Abi Talib radhi za Allah ziwe juu yake amesema: “Waambie watu wanayoyajua, je! mnapenda Mwenyezi Mungu na Mtume wake wakanushwe?” [1]

2- Kisha Mtume, rehema na amani ziwe juu yake, akaeleza uhalali wa kuelezea habari na kusimulia hadithi za Wana wa Israili, kwa hiyo, Mtume Rehema na Amani ziwe juu yake, akaeleza kuwa hakuna dhambi katika kusambaza Hadith na habari zao.
Jambo hili ni maalum tu kwa yale ambayo hatuna hakika ya uwongo wao, lakini kile tunachokiamini ni kweli au tumekipasisha, basi jambo hilo ni ruhusa kulielezea.  [2]

3- Kisha, Mtume rehma na amani ziwe juu yake, akasisitiza uharamu wa kumsingizia uwongo, Mtume rehma na amani ziwe juu yake, na kumsemea yale ambayo hakuyasema. Hakika mwenye kumnasibisha, Mtume rehma na Amani zimshukie, na yale ambayo hakuyasema kwa makusudi, basi malipo yake ni Jahannamu, na Mungu apishe mbali.
Bali kumsemea uwongo Mtume, amani iwe juu yake, ni haramu zaidi kuliko kumsemea uwongo mtu mwengine. Kwa sababu mwongo anamwongopea Mungu Mwenyezi na sheria yake. Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam hasemi kwa matamanio yake mwenyewe, basi kama Mtu mwongo akimsemea uwongo juu yake, basi atakuwa ameruhusu na ameharamisha matamanio yake

1- Hakikisha wewe ni miongoni mwa walinganiaji kwa Mwenyezi Mungu; Hao ndio watu watukufu,

2- Wito kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu ni wajibu kwa Waislamu wote; kila mtu kwa kadiri ya uwezo wake; Ukiweza kueneza elimu na kuijulisha sheria, vinginevyo, lingania kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu kwa tabia zako njema na kubainisha vile ambavyo Muislamu anapaswa kuwa, kwa nje na ndani.

3- Kuwalingania watu kwa Mwenyezi Mungu ni jambo jepesi na rahisi kwa kila mtu, hivyo haitakiwi kuwa mwanachuoni na faqihi ili kulingania kwa Mwenyezi Mungu. Fanya linalowezekana, na Mwenyezi Mungu haibebeshi nafsi kupita uwezo wake.
4- Da’wah imekuwa rahisi, laini, na kuenea zaidi kwa njia za teknolojia ya kisasa; Muislamu amekuwa na uwezo wa kutafuta maana ya Aya anayoitaka kutoka katika vitabu zaidi ya kimoja, na kutoka katika hadithi sahihi, athari au simulizi, na kwa kubofya kitufe kimoja inawezekana kwake kusambaza aya, hadithi na klipu za sauti na video za wasomi, na ikawa ni njia ya kuwalingania mamilioni ya watu kwa Mungu Mwenyezi.
5- Je, haikutoshi wewe kupata ujira wa watu wote wanaokufuata,

6- Wanachuoni na walinganiaji wanaolingania kwa Mwenyezi Mungu, wale wenye uzoefu, sadaka na utoaji, ambao wamejitolea maisha yao kwa mwito wa Mwenyezi Mungu, lazima waelekeze watu kutekeleza wajibu wao kuhusu ulinganiaji kwa Mwenyezi Mungu. na kuwaita wajishughulishe katika nyanja mbalimbali za kazi ya da’wah, na kuwatia moyo na kuwahimiza kufanya hivyo, Na wanaelekeza kila mmoja wao kwa yale anayoweza kuyaboresha, wakitumia vyema vipaji na uwezo mbalimbali walio nao, hivyo wawaafungulie upeo wa dawah ambao kupitia kwao wanaweza kufanya kazi.

7- Amebarikiwa aliye kiongozi katika kheri na kuwaongoza watu katika kheri, na mtu muovu ni mwenye kuwasaidia waovu katika uovu wao na anakuwa njia ya kuuendea uovu wenyewe.

8- Ni sawa kusimulia kutoka kwa Wana wa Israili na hadithi zao ambayo huna yakini kuwa ni ya uwongo; Isipokuwa unawaonyesha watu kwamba hizi ni khabari za wana wa Kiisraeli; asije msikilizaji akadanganyika na akatupilia mbali uhalali wa jambo hili.

9- Jihadhari na kumsingizia uwongo Mtume, rehma na amani zimshukie kwa makusudi au kwa kutojua, basi msiseme ila kwa yale yaliyowabainikia kuwa ni kweli na imethibiti kutoka kwake amani iwe juu yake, la sivyo utakuwa miongoni mwa waongo dhidi ya Mtume wa Mwenyezi Mungu, swala na salamu zimshukie.

10- Inaingia katika Kumsemea uwongo Mtume, rehma na amani zimshukie, kuyasemea masuala ya dini ya Mwenyezi Mungu pasina ujuzi nayo, kwa hali hiyo unaweza kuhalalisha alichoharamisha Mwenyezi Mungu na kukataza alichohalalisha.

11- Miongoni mwa kumsingizia uwongo Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam ni kuwasemea uongo wanachuoni na watu wa elimu; Kwani mtu akiambiwa: Mwanachuoni fulani anasema kwamba jambo fulani na fulani inajuzu, ana yakini kuwa amesema hayo kwa ujuzi, hivyo anaamini kuwa ni dini, na hii ni mbaya zaidi kuliko kusema uwongo kwa umma kwa ujumla 

12- Mshairi alisema:
Niliwaita watu kwa Mwenyezi Mungu = huyu akajibu, na mwingine alikuwa na kiburi
Nilibaki kwenye wito wangu nikijipatia thawabu = hivyo hana hasara mwenye kulingania kwa Mwenyezi Mungu 
Enyi watu wangu, takeni msamaha kwa Mola wenu = Radhi yake bado ni kubwa Zaidi.

1. An-nadhwarat: maana yake ni uzuri wa uso na bashasha ndani yake, na Mtume (s.a.w) anawahimiza swahaba wake na ummat wake wote baada ya maswahaba juu ya kuhifadhi mwenendo wake (sunnat) na kuueneza kwa watu, na anawahimiza kufanya hivyo: kwa kule kumuomba Mwenyezi Mungu anawiwirishe uso wa mwenye kufanya hivyo –malipo kutokana na kuhuisha kwao mwenendo wake- na kutimia hayo kwa kuhifadhi herufi zake, zenye kujulisha uzuri wa kusikiliza na kupupia na uaminifu katika kuwahamishia watu,mpaka awafikishie watu kama zilivyo. Na inafaa kuhamisha hadithi kwa maana tu inapobidi kufanya hivyo, kwa mwenye kujua maana yake, na ni haramu kumwongopea Mtume (s.a.w) japo akidai kua kafanya hivyo kwa maslahi.

2. Kisha akatoa sababu Mtume (s.a.w) juu yahilo, yakwamba huwenda akawa mfikishaji wa hadithi anaufinyu wa ufahamu kuliko yule aliemfikishia hadithi, kwani lau ingekuwa kila mwenye kusikia hadithi za Mtume (s.a.w) atosheke tu kuhamisha elimu kwa maana tu katika hadithi (sunnat) kinyume na vifingu vyake bila shaka zingepotea fadhila nyingi sana; na neno “rubba” hapa lilipo linajulisha kuwa jambo hilo ni zaidi ya inavyofikiriwa.

3. Kisha akaelezea Mtume (s.a.w) kwamba sio sharti kwa mfikishaji awe faqihi –mtambuzi- mjuzi; na hakika si vinginevyo sharti lake ni kuhifadhi hadithi na usalama wa kunukuu hadithi, na mara nyingi huwa mwenye kunukuu khabari sio mjuzi; lakini pamoja na hayo anakua kachuma thawabu na malipo kwa kumnukulia mtu mwingine  .[1]

1. Mtume rehma na amani ziwe juu yake alimweka zaid ibn thabit karibu yake pamoja na udogo wake kutokana na elimu yake na kukomaa akili yake, basi akamfanya kuwa mwandishi wake wa kuandika ufunuo (wahyi) mbele yake, vilevile alimtumia abuu bakri katika ukhalifa wake, kisha othmani (r.a) katika kuikusanya qur’ani tukufu na katika kuandika mas,haf (qur’ani) ya pamoja, na alikuwa zaid ibn thabiti ni mjuzi wa maswahaba katika fanni ya mirathi, basi usiidharau nafsi yako wala usimdharau mtu mwingine kutokana na udogo wa umri.

2. Aliomba Mtume (s.a.w) kwa mwenye kufikisha maneno yake uzuri na kunawiri kwa uso na uzuri wa heshima, basi atakaetaka hayo na apupie juu ya kufikisha maneno ya Mtume na matendo yake, na kuingia katika kundi la waliohifadhi hadithi za Mtume Muhammad (s.a.w), sawasawa awe mwanamume au mwanamke. Amesema Sufyani ibn uyainat: “hupati mtu hata mmoja katika watu walio hifadhi maneno ya Mtume Muhammad (s.a.w.) isipokuwa katika uso wake kuna uzuri wa uso na bashasha; hali hiyo ni kutokana na duwa ya Nabii muhammad (s.a.w)  [2]

3. izoweshe nafsi yako kumiliki uwezo wa kuhifadhi,hasahasa matamshi yenye kunukuliwa kutoka kwa Mwenyezi Mungu mtukufu na Mtume wake rehma na amani ziwe juu yake,katika herufi zake kutokana ufahamu yapo ambayo yanaweza kukutatiza kwa muda kiasi au muda wote, basi inatosha unufaike kwa kiasi utachokiweza katika hayo, na huwenda ukajikumbusha hayo matamshi katika akili yako mara nyingine na ukazidi ufahamu wako, ama huwenda ukayahamisha kwa mtu mwingine na wakanufaika kwa maneno kwa kiasi ambacho wewe hukufaidika nacho.

4. Usidanganyike na madai ya wale waliojiweka mbali zaidi na kuhifadhi, kwani hakika kuhifadhi hakupingani na ufahamu, bali kuhifadhi ndio kunasaidia uelewa, na huko kuhifadhi kunamsaidia muhusika na mwengine asiekua yeye, na elimu itapungua siku hadi siku isipokuwa kama ndani yake kuna kanuni za kielimu ambazo inatakiwa kuzihifadhi na kuzidhibiti kwa herufi zake.

5. Fanya pupa ya kuyafikisha maneno ya Mtume muhammad (s.a.w) kama ulivyo yasikia, kwani kupatikana uimara katika kupokea hadithi na wapokezi ni dalili ya ukamilifu wa akili ya mwanadamu.

6. Sio sharti kwa mwenye kuyafikisha maneno ya Mtume muhammad (s.a.w) awe na ukamilifu wa ufahamu au kuyafahamu yote anayo yahamisha, bali muda wowote atakapo sikia hoja na dalili za Mwenyezi Mungu, au maneno sahihi ya Mtume wa mwenyazi mungu rehma na amani ziwe juu yake, au elimu inayochukuliwa kutoka kwa mwanachuoni mwaminifu na mkweli; Basi asipate tabu katika kufikisha maneno ya Mtume (sunnah), na kuitekeleza elimu.

7. Mwenye akili hufaidika na kunufaika kwa hekima zinazo nukuliwa kutoka kwa Mwenyezi Mungu mtukufu na kutoka kwa Mtume wake rehma na amani ziwe juu yake na maswahaba wake, japokua yule aliemfikishia elimu hiyo yuko chini yake kielimu, basi atanufaika kwa kule kuihamisha, hata kama yatapatikana mapungufu kwa mfikishaji.

8. Yamefaidisha maneno ya Mtume Muhammad (s.a.w) uwazi mkubwa sana juu ya thamani ya watu wa hadithi –waliobobea katika fanni hii ya hadithi- ambao wanayafikisha maneno ya Mtume Muhammad (s.a.w), amesema imamu shaafii: “ Ninapo muona mtu katika watu wanaojihusisha na fani ya hadithi, nakua kama nimemuona mtu katika maswahaba wa Mtume Muhammad (s.a.w)”  [3] Na hakika si vinginevyo imamu Shafii aliyasema maneno haya, ni kwa sababu watu wa hadithi wako katika nafasi za maswahaba (r.a) kutokana na kufikisha maneno ya Mtume Muhammad (s.a.w). Basi ni jambo lenye kupendeza kuwatukuza watu wenye kuhifadhi na kufikisha maneno ya Mtume wa Mwenyezi Mungu mtukufu na tuwahesahimu, kama wanavyo fanya wanazuoni.

9. Amesema mshairi:
Nimeona elimu mwenye nayo ni mkarimu = hata kama akizaliwa nawazi dhalili
Haachi kuendelea wakimnyanyua mpaka = wanatukuza jambo lake watu wakarimu.
Wanamfuata kwa kila hali = kama mchunga kondoo inamfuata mifugo
Kama sio elimu watu wasingelikua wazuri = wala isingejulikana halali wala haramu.

1. Mtume rehma na amani ziwe juu yake anawaita watu katika kujitahidi na kutoa muda wa kutosha katika kuzichunguza dalili na kuitafuta haki kwa kiwango chochote alicho nacho katika  kujitahidi [1] kwa kila hakimu- kiongozi-  yaani mwenye mamlaka ya kielimu kama vile Mtoa fat,waa na Mwalimu, au kielimu kama vile mtoa hukumu na amiri na baba,basi pale mtu atakapo miliki nyenzo ambazo zitamsaidia kuifikia haki [2] na akaharakia jambo hilo; kisha akapata mwafaka kuipata na kuifikia haki, kwa kuafikiana hukumu yake na hukumu ya Mwenyezi Mungu mtukufu, katika kipengele ambacho amekifafanua ndani yake, basi anapata kutoka kwa Mwenyezi Mungu malipo mawili: malipo ya kujitahidi, na malipo ya kupatia haki [3] .

2. Ikiwa atajitahidi na chukua muda wa kutosha katika kuitafuta haki na kuifikia hukumu ya Mwenyezi Mungu mtukufu katika kipengele kisha akakosea kuifikia haki, basi anasameheka na wala hana dhambi, bali atapata malipo ya kujitahidi, ama kukosea kunasameheka baada ya hayo [4]
Na mfano bora kabisa ni ule uliotajwa katika qur’an tukufu, katika tukio la Nabii Daudi na nabii Suleyman (a.s), alipopeleka mashtaka bwana shamba kwa nabii daudi (a.s) wakati kondoo walipo ingia katika shamba la mazao nakisha wakaharibu mazao, akahukumu nabii daudi ya kwamba bwana shamba achukue kondoo ikiwa ni malipo kulingana na uharibifu uliofanyika. Basi akasema nabii suleymani: sio hivyo ee Nabii wa Mwenyezi Mungu! Bali achukue huyu bwana mifugo shamba na alihudumie mpaka liwe vizuri, na huyu bwana shamba achukuwe mfugo (kondoo) ili akanufaike nayo mpaka pale shamba litakapo kuwa vizuri kutokana na ile kasoro, kisha awarejeshe wanyama kama walivyo kua. [5]

Mwenyezi Mungu akapasisha uamuzi wa nabii suleymani (a.s) na akawasifia wote wawili (suleyman na daud). [6]
Na ubora na faida hii ni maalum kwa hakimu aliye andaliwa kielimu kutoa hukumu na uamuzi katika mambo ya kisheria, lakini akijaribu mtu mjinga (asie na ujuzi) juu ya kuhukumu na kutoa uamuzi pasina elimu na kuandaliwa, basi huyo anakua ni muasi (amemkosea Mwenyezi Mungu mtukufu) na halipwi chochote katika thawabu, hata kama ikitokea akapatia haki, kwa sababu kupatia kwake hakukutoka kwenye misingi ya kisheria, basi atakae hukumu pasina elimu na ujuzi wa jambo hilo, anapata madhambi, sawasawa apatie haki na aifikie, au akosee,[7]

1. Toa juhudi ili kumiliki nyenzo na sababu za kukuwezesha kujitahidi katika mambo ya kisheria- katika elimu na kwenda hatua kwa hatua na mfano wa hayo- kabla ya kutoa hukumu na uamuzi kwa wagomvi, bali jambo bora ni kumiliki nyenzo hizo kabla ya kujitahidi katika utoaji wa hukumu(uamuzi), kwa sababu mwenye kujitahidi katika hukumu, na akawa hakujitahidi katika kumiliki uwezi wa kujitahidi, huyo anakua sio mujtahidu (hakimu) wa haki na ukweli.

2. Miongoni mwa jitihada zako ni kuwauliza wenye kujitahidi katika kufikia hukumu sahihi kwa ujuzi, basi ikiwa huna vigezo vya kujitahidi basi uliza wajuzi na majlis-Shuraa (jopo la ushauri) kwenye kila kitivo.

3. Jitahidi katika kila uamuzi na hukumu unayoisimamia, na furahia malipo ya thawabu, na kuwa na tahadhari kutokana na kupuuza majukumu kwa uvivu au hasira, haiepukiki mwanadamu kuwa ni hakimu kwa jambo lolote, kama baba kwa mfano, yeye ni hakimu kwa watoto zake, na mwalimu kwa wanafunzi wake, na mufti pamoja na muulizaji wake, na kadhi (hakimu), na kiongozi, na mkuu wa wafanya kazi, na mwenye kuaminiwa kwenye mali, na wengineo.

4. Usidhoofike katika maisha kutokana na matukio yake hali ukiogopa kukosea, kwani uislamu unakupa nguvu na ushujaa kuingia katika majaribu na majukumu, na uislamu unakuondolea kuilaumu nafsi yako muda wote unapokuwa mwenye kujitahidi.

5. Kupatia ni mara moja, basi kutafute huko kupatia, na ukutafute kwa ukweli na yaqini, wala usiingie katika kufanya mambo yasiyoingia akilini ambayo yataondosha uwepo wa uhalisia.

6. Usidhanie kwamba kila anaekupinga ni mpotevu tena dhwalimu, anaweza kuwa ni mwenye kujitahidi lakini akakosea katika jambo la kisheria, pamoja na hivyo yeye anapata malipo anasameheka kutokana na kukosea kwake, uwe na upana wa kifua kwa ajili ya waislamu, na kujiepusha kuwatuhumu wanazuoni na kuwatia dosari kwa yale wanayoyatekeleza kutokana na jitihada zao.

7. Amesema mshairi:
Haukuwa ubora isipokuwa kwa wenye elimu hakika wao = juu ya uongofu kwa mwenye kutaka mwongozo ni wajuzi
Na thamani ya mtu ni ile anayoitengeneza vizuri = na wasiojuwa kwa wenye elimu ni maadui.
Basi simama imara katika kutafuta elimu kwani kwayo utabaki kuwa hai milele = kwani watu wote ni wafu na wenye elimu wako hai (sio wafu).

1- Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam siku moja alihutubia khutba yenye mvuto kwa maswahaba zake, akiwatisha kutokana na Mwenyezi Mungu Mtukufu na kuwaonya juu ya ghadhabu na adhabu yake, mpaka nyoyo zikaingiwa na khofu na macho yakatoa machozi kwa woga na khofu.

2- Akasema mmoja wa maswahabaMwenyezi Mungu awe radhi naye: Umekithirisha khutba na umetimiza haki yake, na khutba yako imejumuisha yale yanayomhusu Muislamu katika dini yake. Kama mwenye kuaga akiwahutubia anao waacha kwa safari au kukaribia muda. Haachi chochote chenye umuhimu na haja ya mwenye amana isipokuwa alikileta na kukichunguza [1]. Basi tupe jambo la kushikamana nalo, ewe Mtume wa Mwenyezi Mungu, rehma na amani ziwe juu yake, na utupe wasia wenye kukusanya mambo mengi.

3- Jambo la kwanza alilopendekeza,Mtume rehma na amani zimshukie, ni kumcha Mwenyezi Mungu mtukufu , ambao ni mtu kujilinda na kujifunika baina yake na yale yanayomkasirisha Mwenyezi Mungu, na hayo hayawezekani isipokuwa kwa kumtii Yeye, na kumfuata Mtume Wake [2], Imefafanuliwa na Talaq bin Habib, Mwenyezi Mungu amrehemu, na akasema: “Taqwa: ni kumtii Mwenyezi Mungu, juu ya nuru itokayo kwa Mwenyezi Mungu, kwa kutaraji malipo ya Mwenyezi Mungu, na kuacha kumuasi Mwenyezi Mungu, kupitia nuru kutoka kwa Mwenyezi Mungu, kwa kuogopa adhabu ya Mwenyezi Mungu” .[3]

4- Kisha akasifu, rehema na amani ziwe juu yake, kwa kuwasikiliza na kuwatii wenye mamlaka, hivyo kuwatii ni wajibu katika utiifu wa wema. Wakiamrisha kutenda dhambi, basi haijuzu kwa yeyote kuwatii katika uasi wao. Amesema Mtume Rehema na amani ziwe juu yake " Kusikia na kutii ni juu ya Muislamu katika yale anayoyapenda na anayoyachukia. Maadamu hajaamrishwa kufanya uasi, basi ikiwa ameamrishwa kufanya uasi, basi hakuna kusikiliza wala kutii.”[4]

Na kauli yake Mtume rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake: “Hata kama mtumwa wa Kihabeshi” maana yake ni: Ikiwa mwenye dhamana ni mtumwa wa Kihabeshi, basi msikilizeni na mtiini. Na Mtume Rehema na Amani zimshukie aliweka sharti kwamba mtawala awe ni Mkuraishi aliye huru, lakini akataja kuwa hapa ama kuzidisha faradhi ya kumfuata mtawala hata akiwa katika hali isiyo ya kawaida.
Au Mtume, rehma na amani ziwe juu yake, alijua kwamba hali itavurugwa baada ya hapo ili mambo ya watu yasimamiwe na mtu ambaye haruhusiwi kufanya hivyo. Ikiwa ni hivyo, basi kuweni wasikivu na watiifu ili mshinde ubaya mdogo kati ya maovu mawili, nayo ni kuvumilia utawala wa wale ambao utawala wao haufai. Isije ikaleta fitna kubwa. Au kwamba Mtume, amani ziwe juu yake, alikusudia majimbo madogo na wafanyakazi. Kwa kuzingatia maana zote hizi, Mtume, rehma na amani ziwe juu yake, aliwajibisha utiifu kwa wale wenye mamlaka na akakataza kuwapinga isipokuwa watakapo amrisha amri ya uasi au ukafiri kutoka kwao .[5]

5- Kisha Mtume, amani iwe juu yake, akatuambia kwamba baada yake tutaona mitihani na mambo makubwa, hivyo wokovu utapatikana kwa kushikamana na Sunnah zake, amani iwe juu yake, na Sunna za Makhalifa Waongofu. : Abu Bakr, Umar, Othman na Ali, Mwenyezi Mungu awe radhi nao, na akaamrisha kushikamana nayo na kuwa makini nayo kama mtu anavyouma kwa meno yake juu ya kitu anachohofia kwamba kitamtoroka.
Bali aliitaja Sunnah za Makhalifa kwa sababu alikuwa na yakini kwamba hawakukosea Sunnah yake, na kwamba baadhi ya Sunnah zake, kama hazikuwa mashuhuri katika zama zake, zilipata umaarufu katika zama zao, na walikuwa na shauku kubwa. kuzihuisha, hivyo zikanasibishwa kwao, nazo ni Sunnah zak Mtume  rehma na amani ziwe juu yake[6] .
Pengine kinachomaanishwa kwa neno makhalifa ni wanachuoni na maimamu wa Uislamu. Hao ndio warithi wake katika kuhuisha haki, kusimamisha dini, na kuwaongoza watu kwenye njia iliyonyooka [7].

6- Kisha Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam akatahadharisha juu ya mambo mapya ya uzushi ambayo hayakuwepo katika zama zake, rehma na amani zimshukie. Kwani kila jambo jipya katika dini ni upotofu na maangamizi.
Uzushi huo ni mahususi kwa mambo mawili:
- Kuwa katika Dini, Chochote kitakacho zushwa miongoni mwa ubunifu na mambo ya kimaendeleo na mengineyo katika mambo ya kidunia sio uzushi.
- Na jambo ambalo halina msingi katika Sharia.

  ; Basi mwenye kuzua kitu na kukinasibisha na Dini, na hakina msingi katika Dini atarejeshewa, na ni upotofu, na Dini haina haja nacho, iwe katika hayo mambo ya imani au matendo au kauli, za dhahiri na za siri [9].
Ikiwa ina msingi katika Sharia na ikapimwa dhidi yake, basi si uzushi wala haramu, na ikiitwa uzushi, basi kinachokusudiwa ni istilahi ya kilugha, nayo ni kila jambo lenye kuzuka, na ndio maana Omar Ibn Al-Khattab, Mwenyezi Mungu awe radhi naye, alisema watu walipokusanyika katika Ramadhani katika sala ya kisimamo nyuma ya Ubayy, Mwenyezi Mungu awe radhi naye: “Uzushi huu NDIO MZURI” [10] ; Kwa vile Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam alikuwa amekwisha wakusanya watu na kisha akaogopa kufaradhishiwa juu yao, ndio maana akaliacha jambo hilo.

1- Kila mlinganiaji, mwanachuoni na muelimishaji awakadirie wafuasi wake kwa mawaidha, na asiwazidishie, Abdullah bin Masoud, Mwenyezi Mungu awe radhi naye, alikuwa akiwakumbusha watu kila Alhamisi, na mtummoja akamwambia: Ewe Abu Abd al-Rahman, natamani ungetukumbusha kila siku.” Akasema: “Ama kinachonizuia mimi sipendi kuwachosha, na ninakupa nasaha kama vile alivyokuwa akifanya Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam katika mawaidha, rehma na amani ziwe juu yake, akitupatia, kwa kuogopa kutuchosha” .[11]

2- Moja ya dalili za Waumini ni kwamba wanaposikia neno la Mwenyezi Mungu Mtukufu au kauli ya Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam huisikiliza, na nafsi zao hutamani kujua maana yake, na mioyo yao inatetemeka na macho yao yanatoa machozi kwa kumcha Mwenyezi Mungu.

Kwa hivyo jiangalie mwenyewe, je, unazo alama hizo.

3- Mlinganiaji ajumuishe katika mawaidha yake kanuni za jumla na mambo ya jumla.

4- Inapendeza kwa Muislamu kutafuta mawaidha na ushauri kwa wenye hekima na wenye elimu na dini.

5- Jitahidi kumcha Mwenyezi Mungu na kutafuta radhi zake kwa siri na hadharani. Kwa kuwa ndio kuokoka na fitna na dhiki hapa duniani, na moto wa Akhera.

6- Mshairi alisema:
Mtu asipovaa nguo za uchamungu... huonekana yuko uchi hata kama amevaa
Na vazi bora kwa mtu ni kumtii Mola wake... Hakuna kheri kwa mwenye kumuasi Mungu

7- Msikilize mwenye mamlaka na umtii, maadamu hataamrisha uasi au maadamu hajakufuru.

8- Kuvumilia dhulma ya watawala ni bora kuliko kujiingiza katika fitna za kumwaga damu na kugawanya umoja wa Waislamu na kuwagawa.

9- Uokovu na Kusalimika, ni kufuata Sunnah; Kwani aliye tuletea sunnah, amani ziwe juu yake, hakuacha kheri yoyote isipokuwa alituonyesha kwayo, na hakuna ubaya wowote isipokuwa alituonya .

10- Kufuata njia ya maswahaba wa Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam ndio njia bora ya kuipata haki. Hao ndio watu wanaoiona wahyi na maana zake, na wanawajua watu kuhusu Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam na njia yake.
Umar bin Abd al-Aziz – Mwenyezi Mungu amrehemu – akasema: Simama pale waliposimama watu, na useme kama walivyosema, na unyamaze kama walivyo nyamaza, Kwani walisimama kwa kujua, na kwa uoni mbaya walikoma, na walikuwa na nguvu zaidi katika kufichua mambo, na kungekuwepo jambo bora basi wao ndio wangekuwa wa kwanza. Yaani ikiwa uwongofu ndio huu mlionao, basi wao wangetutangulia kwenye uongovu huo, na ukisema: Imetokea baada yao!  basi fahamu kuwa hakuna aleyezusha isipokuwa wale walioifuata isiyokuwa njia yao, na akajiepusha nao, na wao ndio waliotangulia, na wameisema haki ya kutosha, na wakaeleza kwayo mambo yanayoponya. Basi kilicho chini yao ni mapungufu, na juu yao kuna daraja, watu wakawa wanyonge, na wengine wakawatamani, na wakapita mipaka, na baina ya hayo wako kwenye uwongofu.[12]

11- Kuwafuata maswahaba, Mwenyezi Mungu awarehemu, ndio njia sahihi ya kuiendea haki   watu waliokuwa na shauku kubwa ya kufuata Sunnah za Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam na maswahaba zake. Ibraahiym Al-Nakha’i – Mwenyezi Mungu amrehemu – amesema: “Lau ningepata khabari kutoka kwao– yaani Maswahabah – ya kwamba hawakuvuka sehemu fulani wakati wa kutawadha, nisingeliipita. Watu wanastahiki kupata madhambi kwa kutofautiana matendo yenu na matendo ya maswahaba wa Mtume, rehma na Amani zimshukie”[13] 

12- Jihadhari na uzushi na kufanya yasiyokuwa na msingi katika sheria na Sunnah za Mwenyezi Mungu Mtukufu. Ukweli upo katika Qur’an na Sunnah wala hauondoki.

13- Hakuna uzushi mzuri au mbaya katika dini. Kila kilicholetwa katika dini ya Mwenyezi Mungu na hakikuwa katika njia ya Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam, ni batili na mwenye kwenda kinyume na muongozo huo bila shaka anapata dhambi.

Hadithi hii ni moja ya hadithi muhimu katika dini nzima, mpaka Wanazuoni wakasema: Hadithi hii inawakilisha theluthi moja ya Uislamu.[1]

1- Kwa nia, matendo yanapata sifa kubwa, na nia ni makusudio amabayo moyo umeelekea kwake, na kuyakusudia kwa vitendo vyake, kwa hivyo ibada zinatofautishwa na mazoea, na aina za ibada zinatofautiana. matendo yanakubaliwa ikiwa ni kwa ajili ya Mwenyezi Mungu na kinyume na hapo hukataliwa.

2- Ikiwa atakusudia jambo zuri basi atalipwa zuri, na ikiwa atakusudia jambo baya ataadhibiwa, na ikiwa hajakusudia chochote basi hana thawabu wala thambi, bali hutofautiana daraja za matendo kulingana na daraja za nia.
Matendo yanaweza kushabihiana na makusudio yakawa tofauti, na hakika kila mtu hulipwa kulingana na kitendo alichokusudia.

Nia njema haisahihishi kitendo kiovu. Kuna baadhi ya watu walizua njia haramu ya nyiradi. Abdullah bin Masoud (r.a) alipowakemea, walisema: Wallahi, ewe Abu Abd Al-Rahman, sisi tulikuwa tunakusudia kufanya mema tu. Akasema: "Ni watu wangapi wanaokusudia mema na hawapatii[2]".

3- Kisha Mtume (s.a.w) akalifafanua suala hili, na akatoa mfano wa hilo kwa kuhama (ambako ni kuiacha sehemu ya ukafiri na kuelekea sehemu ulipo Uislamu) ; Yeyote aliyehama kwa Mwenyezi Mungu; kwa kutakasa nia katika hilo na katika hali ya kumuabudu yeye pekee, na kuhama kwake kukawa ni kwa ajili ya  Mtume (s.a.w) hali ya  kunyenyekea  na kutii amri yake, na kufuata muenendo wake, huo ndio uhamaji halisi unaostahiki kutajwa na kutukuzwa. .
Na Mtume (s.a.w) hakutaja malipo hapa katika kuheshimu ujira huu, kwani Mwenyezi Mungu Mtukufu alificha malipo ya saumu pale aliposema katika hadithi Qudsi: “Kila matendo ya mwanadamu ni yake. Isipokuwa saumu, kwani ni kwa ajili Yangu na mimi nina malipo yake[3]”.

4- Na mwenye kuhama kwa ajili ya malengo ya kidunia - kama biashara au mwanamke - basi kuhama kwake hakuchukuliwi kuwa ni halali na wala hapati thawabu kwa hilo, ingawa kuhama ni miongoni mwa vitendo vikubwa vya utiifu. vivyo hivyo ibada nyingine zote - na kuhama kwake kunahusishwa tu na kazi aliyoikusudia.
Mtume (s.a.w) hakutaja kuwa ana malipo, kwa sababu makusudio yake si ibada safi, na watu wanakhitalifiana katika lengo hili.

1- Sahihisha nia yako, na uchunge moyo wako, na jitahidi kufanya matendo yako yote kwa ajili ya utii kwa Mwenyezi Mungu. Mtume, (s.a.w) anasema: “Mwenyezi Mungu haangalii sura zenu wala mali zenu; bali anaangalia nyoyo zenu na vitendo vyenu.”
2- Usidanganywe na mwonekano wa dhahiri wa matendo yako, au matendo ya wengine wenye imani mbaya, kwani matendo yamefungamana na nia.
3- Kithirisha nia njema, kwani nia ya Muumini ni kubwa zaidi kuliko kitendo chake, kwa sababu akikusudia kufanya jambo jema atalipwa thawabu, iwe amefanya au hajafanya, Mtume (s.a.w).

4- wema waliotangalia, Mwenyezi Mungu awawie radhi, walikuwa wakijifunza nia - kwa ufuatiliaji, adabu, na kulenga mema - kama walivyojifunza kufanya kazi. Yahya bin Abi Katheer amesema: “Jifunzeni nia; kwani nia Inaelimisha zaidi kuliko vitendo.” Sufyan al-Thawri amesema: “Sijashughulikia jambo lolote kali kuliko ya nia yangu. Kwa sababu inanibadilikia badilikia.[6]” 

5- Kwa nia, mazoea yanageuzwa kuwa matendo ya ibada. Mtu akila anakusudia kuutia nguvu mwili wake katika utiifu, ibada na matendo mengine, na akifanya kazi au mfanyabiashara huku anakusudia kuimarisha ardhi, kuwanufaisha Waislamu, na kukusanya pesa anazozitumia kwa familia yake kwa halali, na akitafuta elimu anakusudia kunufaisha nafsi yake na watu wengine kwa kufuata njia ya manabii na wanazuoni, na akitaka kulala anakusudia kuupumzisha mwili wake ili aweze Kuendelea kufanya kazi na ibada, basi atalipwa. kwa hayo yote. Amesema Muadh bin Jabal, Mwenyezi Mungu amuwiye radhi: “Mimi nalala na kuamka, basi natarajia malipo katika usingizi wangu, kama ninavyotaraji malipo ya kisimamo changu.

6- Iwapo utafanya kazi ya lazima, basi weka nia ya kuMuabudu  Mwenyezi Mungu ndani ya kazi hiyo, Zubaid Al-Yamami amesema: “Mimi Napenda kuwa na nia katika kila jambo, hata katika chakula na kinywaji chake”., Abdullah bin Al-Mubarak alisema: “Huenda amali ndogo ikakuzwa kwa nia, na pengine amali kubwa ikafanywa kuwa ndogo kwa nia.

7- Zinduka, na jiepusheni na viingilio vya Shet'ani kwa kupotosha ibada yako kwa kufanya ibada kwa ajili ya kuonwa au kusifiwa na watu, na kuwatukuza, ukifanya hivyo utapata hasara.,

8- Unganisha kati ya nia njema na kumfuata Mtume (s.a.w)  kwani huo ndio uhalisia wa kuhamia kwa Mwenyezi Mungu na Mtume wake (s.a.w). Amesema Al-Fudayl bin Iyad katika kauli ya Mola Mtukufu aliposema:

Matendo mazuri Zaidi ina maana ya matendo yalivyo sahihi zaidi na yenye nia ya kumkusudia Mwenyezi Mungu peke yake, na yalivyo sahihi zaidi katika  kupatia kufuata mwenendo wa Mtume (s.a.w), kwani matendo yatakapokuwa ni kwa ajili ya Mwenyezi Mungu yakakosa kufuata  mwenendo wa Mtume (s.a.w) hayatakubaliwa. Na mtendaji amepatia katika kufuata mwenendo wa Mtume (s.a.w) akakosa kufanya kwa ajili ya Mwenyezi Mungu basi hatokubaliwa

9- Mshairi amesema:
Ukitaka uitwe mkarimu, mstaarabu = mchamungu, msiri, mtukufu, mwenye akili huru
Basi kuwa mwenye kufanya kwa ajili Mwenyezi Mungu, Aliyetukuka,, na kuwa mfuasi wa Mtume (s.a.w), utapata malipo.

1- Ametaja Mtume Rehema na Amani zimshukie kuwa kumkumbuka Mwenyezi Mungu Mtukufu huzihuisha nafsi na mahali. Nyumba ambayo Mwenyezi Mungu hutajwa ndani yake inafurahia utulivu na faraja, na inajaa furaha na shangwe. Ama nyumba ambayo hakutajwa Mwenyezi Mungu, ni ukiwa, haina roho wala uhai ndani yake, watu wanaikimbia kama wanavyokimbia wafu, na Malaika wanaihama.
Dhikr: ni Kuamsha ukubwa wa Mwenyezi Mungu katika moyo, na mtiririko wa ulimi kwa kumsifu Mwenyezi Mungu, na kwa maana ya jumla zaidi ni pamoja na amali zote nzuri kama vile sala, dua, kumtukuza Mola mlezi, kusoma Qur'ani, kueneza elimu. , Nakadhalika.

2- Katika riwaya nyingine, rehema na amani za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake, amemfanya mwenye kujikumbuka kuwa hai na asiyekufa. Kwa kumtaja MwenyeziMungu nyoyo zao zinakua hai na zenye utulivu

Dhikr ni lishe ya roho, kama vile chakula na kinywaji ni lishe ya mwili, ikiwa mtu ataijali lishe ya mwili wake na akaacha kujali lishe ya moyo na roho yake, basi yeye ni kama wanyama wasio na faida inayotarajiwa, na ni kama wafu ambao mioyo yao inapokosa kumkumbuka Mola wake Mlezi.

1- Moja ya njia muhimu sana za elimu na ufahamu ni kutumia mifano; Ambapo mifano hufafanua na kuleta maana kwa rahisi, na wazo la kiakili limeundwa kwa taswira ya hisia ambayo watu wote wanaelewa. Kila mlinganiaji na mwalimu anapaswa kutumia njia hii.

2- Sio sharti katika dhikri kuwepo akilini na kuhisi maana zake, bali Muislamu anaweza kumtaja Mola wake Mlezi katika wakati wake wa mapumziko na kazi yake, akifanya dhikri yoyote iliyo rahisi katika ulimi wake, ingawa dhikr ya moyo na ulimi kwa pamoja ina daraja la juu kabisa la dhikri na kubwa zaidi katika malipo.

3- Usiifanye nyumba yako kuwa gofu na iliyo hamwa, ambayo Malaika wanaikimbia. Unatakiwa kuiimarisha kwa kumtaja mola mlezi na kusoma qur’an ndani yake.

4- Anaye mtaja Mola wake anakuwa hai na nyumba yake imejaa kheri na baraka, na mwenye kughafilika na ukumbusho amekufa kana kwamba anaishi kaburini.

5- Dhikr ni uhai wa nyoyo, basi usiufishe moyo wako kwa kuacha dhikri.

6- Hakuna anyestarehe zaidi kuliko mtu mwenye kumkumbuka Mwenyezi Mungu, Mwenye nguvu na Mtukufu, kwani hakuna chochote katika vitendo hakina gharama tofauti na dhikri, wala chenye furaha kubwa zaidi, wala chenye furaha zaidi moyoni kuliko kumtaja Mwenyezi Mungu  [1]

7- Dumisha dhikri; Humpendeza Mwingi wa Rehema, humfukuza Shetani, huondoa wasiwasi, huleta furaha, huleta riziki, upya na utu, na huleta upendo wa Mwenyezi Mungu.

8- Kumkumbuka Mwenyezi Mungu kuna aina nyingi. Zipo zinazosemwa kila wakati; Kama vile kumtakasa, kusifu, kusema tahlili, kusema takbira, kuomba dua, na kusoma Qur’ani, na nyingine zimefungamana na sababu; Kama utajo wa asubuhi, jioni, kulala, kuingia na kutoka nyumbani, kuingia na kutoka chooni, kuvaa na kuvua nguo, kuingia na kutoka msikitini, na kadhalika.

9- Dumisha dhikri muda wote; Kwani mwenye kumkumbuka Mwenyezi Mungu moyo wake hutulia, na huifurahisha nafsi yake, na anayepuuza kumkumbuka ana moyo mgumu na mkavu.

10- Mshairi alisema:
Ewe mtafutaji malipo mkumbuke Mola mlezi, = Ewe mwenye kutaka kheri, fadhila, na wema
Fanya hivyo, utapewa mahitaji yako yote = na shida zote na madhara yote yataondoshwa.
Basi anayemkumbuka Mwingi wa Rehema hukaa naye = na anayemkumbuka Mwenyezi Mungu humlipa utajo.
Na anaye jiepusha na kumkumbuka Mwenyezi Mungu, basi huyo ni rafiki kipenzi cha Shetani.
Na anayemsahau Mola wake Mlezi, basi na Mola wake Mlezi = Humsahau na hiyo ni hasara kubwa.
Ibilisi akammiliki, na akamsahaulisha kumkumbuka Mola ambaye = amejifadhilisha kwa ukarimu tokea mwanzoni.

Alikuja mtu kwa Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam akimlalamikia kuwa ibada za Sunnah zimekuwa nyingi mpaka akashindwa kuzitekeleza zote. Na akamuomba Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam amwambie afanye mojawapo ya Sunna hizo ambazo malipo yake ni makubwa, na ambayo kwa ibada hiyo atayapata yale aliyoyakosa katika ujira wa ibada za sunnah, ili ashikamane nayo, na kuipa kipaumbele.

2. 2. Haieleweki kutokana na maneno yake kwamba anajumuisha wajibu pia; Kwa vile haikujulikana katika maneno yake, wala kwamba Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam aidhinishe, vile vile swala zote za suna haziwezi kuishinda faradhi moja  [1].

3. 3. Mtume rehma na Amani zimshukie, alimwamrisha amataje sana Mwenyezi Mungu, na aweke ulimi wake unyevunyevu na umande kwa kumtaja Mola wake, na adumu mchana na usiku katika ibada hiyo.

4. Na hakika Mtume rehma na amani zimwendee alimchagulia dhikri  kutokana na wepesi wake katika ulimi  na ujira wake mkubwa.

5. Inatosha kuhusu ubora wa dhikr kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu anasema katika Hadith Al-Qudsi:

1- Iwapo Ibada na Swalah za sunnah zikikuzidia, basi chagua bora katika hizo kwa malipo na tumia vyema wakati wako pamoja nayo.

2- Inapendeza kwa walinganiaji wawafafanulie watu malipo ya ibada na vitendo vya sunnah ili jambo hilo liwatie moyo katika kulidumisha.

3- Walinganiaji na waelimishaji wawachagulie watu Sala za sunnah zinazoendana na hali zao, na zenye malipo makubwa kwa Mwenyezi Mungu.

4- Ni urahisi ulioje kufanya ibada ya Dhikr! Mja huifanya bila shida au uchovu. Mwenye furaha na Mbora ni yule mwenye shauku kubwa sana na ibada hiyo.

5- Dumu katika kumkumbuka Mwenyezi Mungu; Kwa kumtaja Mwenyezi Mungu, dhambi husamehewa, daraja hupandishwa, Shetani hufukuzwa, Mwenyezi Mungu Mwingi wa Rehema huridhika, huondosha dhiki, wasiwasi huondoka, riziki huongezeka, na moyo na mwili huimarishwa.

6- Dalili na Alama ya mapenzi kwa Mwenyezi Mungu ni: kumkumbuka na kutomsahau. Basi upime moyo wako, je, unauona unampenda Mola wako daima, au unadai tu mapenzi hayo?

7- Dhikr iko katika daraja tofauti; Ya juu kabisa ni kumtaja Mwenyezi Mungu kwa moyo wako na ulimi wako, kisha kumtaja kwa moyo wako, kisha kuutikisa ulimi wako kwa kumtaja bila kufikiria. Kuna umbali mkubwa baina ya kila daraja na ujira mkubwa.

8- Dhikr ni uhai wa nyoyo,

9- Mshairi alisema:
Jitahidi kumtaja Mungu, ewe mtafutaji malipo = Ewe mwenye kutaka kheri, upendeleo, na wema
Fanya hivyo utapewa mahitajio yote = na utakingwa na matatizo na madhara.
Basi anayemtaja Mwingi wa Rehema hukaa naye = na anayemtaja Mwenyezi Mungu humlipa utajo.
Na asiye mtaja Mwenyezi Mungu huyo basi ni rafiki yake Shetani moyoni mwake.
Na anayemsahau Mola wake Mlezi, basi Mola wake Mlezi = kumsahau na hiyo ni hasara kubwa
Ibilisi akammiliki, na akamsahaulisha kumtaja Mola ambaye = Kamfanya awepo toka mwanzo.

1- Kuomba msamaha kuna namna nyingi zilizoashiriwa na Kitabu na Sunnah, lakini iliyo bora na kubwa zaidi katika hizo, na iliyo karibu zaidi kukubaliwa ni ile aliyoiita Mtume Swalla Allaahu alayhi alihi wa sallam kuwa ni bwana wa kuomba msamaha. ambayo ni kauli ya mja: “Ewe Mwenyezi Mungu, Wewe ndiye Mola wangu, hapana mungu ila Wewe, umeniumba na mimi ni mja wako.” Kwa hiyo kuomba kwake msamaha kunaanza kwa kumkiri Mwenyezi Mungu Mtukufu katika upweke, kwani Yeye ni Mola wake. Bwana wake, na mtawala wake, alimuumba kwa mkono wake mwenyewe, na hakuna mwingine anayestahili kuabudiwa ila Yeye. Kwa vile Muumba si kama wengine,

2- Kisha akaweka ahadi baina yake na Mola wake Mlezi, na akataja kuwa bado yumo kwenye ahadi ya Imani na ibada ambayo Mola wake Mlezi aliichukua juu yake alipokuwa katika kizazi cha baba yake.

Anasema: Bado niko kwenye agano langu na Mola wangu kwa kumtii na kutomuasi na kutomshirikisha na chochote niwezavyo. Ikiwa nitapungukiwa katika kushukuru baraka Zako au kukukosea, basi ni kwa sababu ya udhaifu wa nafsi ya mwanadamu, si kutojua thamani yako wala kudharau ukuu wako. Hii ni pamoja na kukiri kutokuwa na uwezo na kushindwa kutimiza haki za Mwenyezi Mungu.

3- Kisha hutubia kwa Mola wake Mlezi na kutaka kujikinga na shari ya matendo ya mikono yake. Kutokana na kumuudhi Mola wake Mlezi au kushindwa kumshukuru; Kwani haiwi kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu isipokuwa kumuabudu kwa haki, na kila kitakachokwenda kinyume, basi najikinga Kwako kutoka Kwake, na nakuomba msamaha.

4- Kisha anazikiri neema nyingi za Mwenyezi Mungu, na kukiri dhambi zake na kuteleza kwake.

5- Akiianza dua yake kwa kukiri huko kunakojumuisha kumhimidi Mwenyezi Mungu, kuzikubali neema zake, na kukiri madhambi yake, basi anaomba maghfira kwa aliyoyafanya, na kumuomba Mwenyezi Mungu Mtukufu amsamehe. Kwani hakuna wa kusamehe dhambi isipokuwa yeye.

6- Kisha Mtume, Rehema na Amani zimshukie, anaeleza ubora wa dua hiyo, na akataja kwamba mwenye kuitamka akiwa na yakini nayo, kwa ikhlasi kutoka moyoni mwake, kisha akafa kabla ya jioni, basi huingia Peponi, na mwenye kusema ifikapo jioni na akafa kabla ya asubuhi, ataingia Peponi.
Bali dua hii ilikuwa ni bwana wa kuomba msamaha kwa sababu ilijumuisha kukiri upweke na kukiri neema, na kwa sababu ilifungua njia ya msamaha kwa kumsifu Mwenyezi Mungu kwa yale anayostahiki.

1- “Bwana wa kuomba msamaha ni kusema: Ewe Mola wangu, wewe ni Mola wangu Mlezi, na mimi ni mja wako. Unamkiri Mwenyezi Mungu kwa ulimi wako na kwa moyo wako kwamba Mwenyezi Mungu ndiye Mola wako Mlezi anayekumiliki, anayesimamia mambo yako, na anayesimamia hali yako. Na wewe ni mja wake katika ulimwengu na sheria, mja wake katika ulimwengu, anakufanyia chochote apendacho, akipenda anakufanya mgonjwa, na akipenda anakufanya kuwa na afya njema, na akipenda anakutajirisha, na akipenda anakufanya masikini, na akipenda anakupoteza, na akipenda anakuongoza. Kama inavyotakiwa na hekima Yake, Mwenyezi Mungu, Vile vile wewe ni mja wake kwa mujibu wa sheria, unamuabudu kwa yale aliyokuamuru, unatekeleza amri zake, na unajiepusha na makatazo yake  [1]

2- Hakikisha kwamba unatengeneza dua yako kwa kumhimidi Mwenyezi Mungu; Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam alimsikia mtu akiomba dua wakati wa sala, na hakumtaja Mwenyezi Mungu, Mwenye nguvu na Utukufu. Na hakumswalia Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam, kwa hivyo Mtume wa Mwenyezi Mungu rehma na Amani zimshukie

3- Ubora wa kuomba msamaha ni mja aanze kwa kumhimidi Mola wake Mlezi, kisha amsifu kwa kukiri neema zake, kisha akiri dhambi zake na mapungufu yake kwa Mola wake Mlezi, kisha amuombe msamaha Mola wake Mlezi baada ya hayo.

4- Wanachuoni, walinganiaji na waelimishaji wanapaswa kuwafafanulia watu namna bora za kumsifu Mwenyezi Mungu Mtukufu, maombi bora ya msamaha, na maneno bora ya kumswalia Mtume, rehma na amani zimshukie, na wawafundishe wanachohitaji katika taratibu zao za kila siku, katika nyiradi, dua, na dhikri mbalimbali.

5- Ni lazima mja amjulishe Mola wake Mlezi, kimuonekano na hata kwa maneno kwamba bado yuko kwenye agano lake na Yeye la kutii na kumwamini kadiri awezavyo, na Mwenyezi Mungu haikalifishi nafsi juu ya uwezo wake.

6- Muislamu anapaswa kujiepusha kumuasi Mwenyezi Mungu, na ajikinge Kwake kutokana na madhambi hayo, kwa sababu hakuna kinachostahiki haki ya Mwenyezi Mungu, Utukufu ni Wake, isipokuwa utiifu kamili.

7- Jihadhari na kujisifu juu ya dhambi au kuutangaza uovu wako. Mwenyezi Mungu, Utukufu ni wake, humsamehe kila Muislamu isipokuwa wale walio tangaza dhambi zao.

8- Kukubali neema ambazo Mwenyezi Mungu Mtukufu amempa mwanadamu kunapelekea kuzishukuru, na hiyo ni kwamba mja hazitumii katika uasi.

9- Kuungama dhambi ni hatua ya kwanza ya kutubu, hivyo usijivune katika kuungama dhambi labda Mwenyezi Mungu atakusamehe.

10- Kamwe usidharau dhambi; Kudharau na kutokujali dhambi kunakusukuma kwenye madhambi zaidi, na hakukuhimizi kutubu, na ndio maana Al-Fudayl bin Iyadh, Mwenyezi Mungu amrehemu, akasema: “Kadiri dhambi inavyokuwa ndogo kwa mtazamo wako, ndivyo inavyozidi kuwa kubwa kwa Mwenyezi Mungu, na kadiri inavyokuwa kubwa katika mtazamo wako, ndivyo itakavyokuwa ndogo mbele ya Mwenyezi Mungu”  [4]

11- Muumini anayaona madhambi yake hata yakiwa madogo kuwa ni makubwa, basi anajutia aliyoyafanya, na anarejea kwa Mola wake Mlezi kwa kuomba msamaha na kutubia, Abdullah bin Masoud, Mwenyezi Mungu awe radhi naye, amesema: “Muumini anaona madhambi yake kana kwamba amekaa chini ya mlima kwa kuhofia yasimshukie, na muovu anaona madhambi yake ni kama nzi waliopita juu ya pua yake, naye akasema hivi (yaani akamfukuza)”  [5]

12- Mwenyezi Mungu pekee ndiye anayesamehe madhambi, basi rejea kwake tu kwa kuomba msamaha na kuomba rehema, na tahadhari kuwaomba wafu na kutaka njia kwao.

13- Yeyote ambaye Mwenyezi Mungu anamtakia kheri, humfungulia mlango wa unyonge na kujishsha, na utiifu wa daima kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu, na hitajio lake kwake, na kuona makosa yake, na ujinga wake, na uadui, na kushuhudia fadhila za Mola wake Mlezi, na wema, neema, ukarimu, utajiri, na sifa zake njema   [6]

14- Jitahidi kuhifadhi dua ya bwana wa kuomba msamaha, na ududmu nayo asubuhi na jioni, kwani ukifa siku hiyo, basi wewe ni miongoni mwa watu wa Peponi, na ukifa usiku wako, basi wewe ni miongoni mwa watu wa Peponi.

15- Tumia vyema dua na nyiradi ambazo fadhila zake amezitaja Mtume, rehma na Amani zimshukie, kama vile dua hii inayomdhamini mja Pepo.

16- Walinganiaji, waelimishaji na wanachuoni ni lazima wawafafanulie watu malipo ya dhikri na dua inayojulikana kutoka kwa Mtume rehma na Amani zimshukie, kufanya hivyo kutamhimiza mtu kudumu nazo. 

17- Mshairi alisema:
Ee Mola, ikiwa dhambi zangu ni kubwa sana = nimejua kuwa msamaha wako ni mkubwa zaidi.
Ikiwa hakuna anayekutarajia isipokuwa mwema = je, muovu atamuomba na kumtumaini nani?!
Nakuomba wewe, Bwana, kwa unyenyekevu = Basi ukiurudisha mkono wangu nyuma, ni nani atakayerehemu?!
Sina njia kwako isipokuwa matumaini = na msamaha wako mzuri, kisha mimi ni Muislamu

18- Wengine walisema:
Mungu wangu, usinitese, maana mimi = nakiri yale yaliyotoka kwangu
Na sina njia ila matumaini yangu = ya msamaha wako ikiwa utasamehe na dhana yangu nzuri
Ni mara ngapi niliteleza nyikani = na wewe kwangu ni Mbora na mwenye neema 
Watu wananidhania mema, na mimi ni muovu zaidi ikiwa hautanisamehe.

1- Mtume, Rehema na amani ziwe juu yake, anafahamisha kuwa mbora wa watu, na aliye juu wa daraja mbele ya Mwenyezi Mungu, ni yule anayeelekea kwenye Qur’ani Tukufu, akaifundisha kusoma, kuhifadhi na kutenda, kisha akawa mwenye ujuzi wa maana na hukumu zake, kisha akaendelea kuifundisha kwa watu, hivyo kwa kuisoma anafikia daraja ya wenye elimu, na kwa kuifundisha anafikia daraja la wenyekuifanyia kazi.

2- Kwa ujuzi na elimu, imewekewa masharti kwamba mtu afanye anachojua; Na ilisimuliwa kutoka kwa Yesu, amani iwe juu yake, kwamba alisema: "Yeye anayejua, anayefanya kazi na kufundisha ataitwa mkuu katika ufalme" .[1]

3- Watu waliofuatia ambao ni matabiina, walifuata nyayo za Maswahaba katika kuhifadhi Qur’an, kujifunza hukumu zake na maana zake, na kuwafundisha watu, karibu miaka arobaini. Huyu ni Abu Abd al-Rahman al-Sulami, Mwenyezi Mungu amrehemu, Tabii, msimuliaji wa hadithi hiyo kutoka kwa Uthman Mwenyezi Mungu awe radhi naye akiwa amekaa kusoma na kufundisha, kuanzia zama za Uthman ibn Affan Mwenyezi Mungu awe radhi naye hadi wakati wa al-Hajjaj ibn Yusuf, karibu miaka arobaini.
Na Abu Abd al-Rahman ni Abdullah bin Habib bin Rabi’a al-Kufi, mmoja wa watoto wa Maswahaba, alizaliwa wakati wa uhai wa Mtume, rehema na amani zimshukie. Abu Amr al-Dani amesema: Amejifunza kusoma kwa Uthman, Ali, Zaid, Ubayy, na Ibn Masoud, na akachukuwa kutoka kwake Qur'ani: Asim bin Abi Al-Nujud - Sheikh Hafs, mwenye usomaji maarufu: Hafs kutoka kwa Asim. Alikufa katika mwaka wa (74) sabini na nne [2].

4- Anasema Al-Salami: “haya ndio yamenikalisha katika kiti hiki.” Yaani, sababu ya kukaa kwake muda mrefu katika kufundisha Qur’an ni kuifanyia kazi Hadith hii, na kutaka kwake kuingia katika maana ya “wema wako.”

1- Sikiliza Hadithi hii, kisha jitahidi kujifunza Qur’ani Tukufu, ujue hukumu zake, udhibiti usomaji wake, ujue maana ya maneno yake na utafakari Aya zake, kisha usambaze kwa watu; Wale ambao ni wavivu ni wale ambao wamenyimwa kuwa miongoni mwa watu bora.

2- Watu wanashindana ili kuwa bora, kuna mtu anataka kuwa bora kwa kumiliki nyumba nzuri, na mwingine kwa kuwa na gari, na yule kwa mavazi yake, mwingne kwa vyeo vyake. Lakini Mtume (Rehma na Amani ziwe juu yake) amefanya mbora wa watu ni aliejifunza Qur-aan na kuifundisha, basi jipime mwenyewe na watu wengine kwa yale aliyoyaeleza Mwenyezi Mungu.

3- Mwenye kutaka kheri za dunia basi asome Qur-aan, na mwenye kutaka akhera basi asome Qur-aan, na anayetaka vyote viwili basi asome Qur-aan. 

4- Ukamilifu wa Elimu ni kuifanyia kazi. Mwalimu afanye awezalo kuwafundisha wanafunzi wake, na asiwe bakhili kwa lolote juu yao. Mwanafunzi awafundishe wenzake yale aliyojifunza kwa mwalimu wake.

5- Hapatikani Mwalimu bora kabisa katika ulimwengu huu mpaka afanyie kazi elimu yake

Ajipambe na adabu za Qur’ani Tukufu; Ili awe ni mfano mzuri wa kuigwa, mwalimu kwa kuwafundisha watu wengine, na awe mwenye kuwahamasisha watu kujifunza Qur’an, Abdullah bin Masoud alisema: “Msomi wa Qur’ani ajulikane kwa ibada za usiku wakati watu wengine wamelala, na ajulikane kwa kufunga mchana wakati watu wengine wanakula, pia ajulikane kwa huzuni yake wakati watu wanafurahi, na kulia kwake wakati watu wanacheka, na kwa kunyamaza kwake wakati watu wanazungumza, Na kwa Unyenyekevu wake wakati watu wengine wakijikweza. Msomi wa Qur’ani anapaswakuwa mwingi wa kulia, kuhuzunika, hekima, Upole, mjuzi, na ukimya. Vilevile Msomi wa Qur’ani hatakikani kuwa mkavu wa macho, mzembe, msema hovyo, wala mpiga kelele, wala msusuavu wa moyo.” [3]

6- Ukimwona Msomi wa Qur’ani aliyejifunza Qur’ani, akaifanyia kazi kwa matendo yake na akaifundisha: Basi Mpende na umheshimu, hata akiwa ni mzee miongoni mwa watu masikini, hata akiwa dhalili kiasi gani, basi huwenda akawa ni miongoni mwa watu bora, khasa akiwa ni miongoni mwa waliokufunza Qur-aan, hapo fahamu kuwa ana haki juu yako.

7- Mwambie mwalimu wa Qur-aan awe na subira akiwa amekaa na watu msikitini kwa muda mrefu au anapokaa na watu katika Taasisi au kwa njia ya mawasiliano, wala asifikirie kuwa yeye amezeeka akaacha kusomesha, kwani Abu Abd Rahman al- Sulami alikaa kwa muda wa miaka arobaini akitafuta fadhila za kuisomesha Qur'an.

8- Yeyote asiyeweza kusomesha Qur-aan moja kwa moja, basi afundishe kwa namna yoyote atavyoweza, kama vile kumhimiza mtu kuisoma, kwa kutumia ujumbe wa maandishi na kuzungumza, kuchapa vitabu, kuandaa programu za kielimu, kuasisi vituo vya kuisoma Qur’ani Tukufu, au kuwalipa Walimu na Wanafunzi, kusambaza klipu za sauti na kadhalika.

9- Amesema Mshairi:
Tembea katika njia za watu wanaojua kwa bidii = na ushikamane na kitabu cha Mwenyezi Mungu bila kujali.
Kwani qur’ani ni msaada katika kukabiliana na dhiki = na ndio mwongozo wa kila kitu.
Ni mwombezi juu ya viumbe, ikitoa ushahidi = inamwokoa mtu kutokana na vitisho. 

1- Ametaja Abu Said bin Al-Mu’alla kuwa alikuwa anaswali, basi Mtume Rehema na Amani zimshukie akamwita, lakini hakuitikia na akakamilisha swala yake.

2- Alipomaliza Swalah yake alikwenda kwa Mtume Rehema na Amani zimshukie kuitikia wito na kutoa sababu za kushindwa kwake kumjibu kwa kuwa alikuwa ndani ya Swalah akidhani kuwa haijuzu kwake kuikatikia wito huo au kuzungumza na Mtume Rehema na Amani zimshukie akiwa ndani ya sala, na kwamba kuitika wito wa Mtume wa Mwenyezi Mungu Rehema na Amani zimshukie ni jambo la lazima kwa walio nje ya Swalah tu, kwa ajili hiyo ndio maana hakuitikia wito huo.

3- Mtume Rehema na Amani zimshukie alimwambia kuwa kuitikia wito wake ni Lazima tena kwa haraka zaidi, awe yuko katika Swalah au nje yake

Mtume, Rehema na Amani zimshukie, hamuiti mtu ila kwa jambo muhimu.

4- Kisha yeye, amani iwe juu yake, akamwambia kwamba atamtajia Sura kubwa kabisa katika Qur’an kabla hajatoka msikitini.
Hii inaashiria kuwa surah za Qur’ani zinatofautiana katika malipo ya kusoma Qur’ani,

Na hiyo ni kwa sababu ya maana ya majina na sifa za Mwenyezi Mungu Mtukufu, Tauhidi na kumsifu Mwenyezi Mungu, na maneno ya kumuomba na kumtukuza. Kwa hiyo, Ayat al-Kursi ndio maana ikawa Aya kubwa zaidi katika Qur'ani, na Al- Fatihah al-Kitab ni sura bora ndani yake, na Surat Al-Ikhlas ni sawa na theluthi moja ya Qur'ani.

5- Kisha Mtume Rehema na Amani zimshukie akamshika mkono Abu Said wakati wanatoka msikitini, ima kwa kusahau ahadi yake ya kumwambia Abu Said Sura kubwa kabisa, au mtihani kwa Abu Said kuona umahiri wake katika Kutafuta Elimu. Hivyo Abu Said akamkumbusha yale aliyoyasema kabla hajatoka mlangoni.

6- Mtume Rehema na Amani zimshukie akajibu kwamba Surat Al-Fatihah ni Sura kubwa kabisa katika Qur’ani Tukufu, kwani ni yenye aya saba zinazo rudiwa kila mara; Iliitwa hivyo kwa sababu ya sifa za Mwenyezi Mungu zilizomo katika sura hiyo, na kwa sababu inasifiwa - yaani, kurudiwa - katika sala, na kwa sababu ni moja ya mambo ambayo Mwenyezi Mungu Mtukufu hakuyaweka kwa ummat mwingine isipokuwa kwa umma wa Mtume wake, nayo ni Aya saba, hivyo ni Qur'ani tukufu, ambayo Mwenyezi Mungu kampatia Mtume wake Rehema na Amani zimshukie kwa kauli yake

1- Iwapo kuitikia amri ya Mtume Rehema na Amani zimshukie ni wajibu kwa Muislamu, hata akiwa katika Swala, basi ni jambo zuri kabisa kuitikia maamrisho ya Mtume Rehema na Amani zimshukie katika maisha yote, na sio kutanguliza Mtazamo na matamanio ya Mwanadamu juu ya Sunnah na sheria ya Mtume, basi Muda wote ilee nafsi yako juu ya kumtii Mtume Rehema na Amani zimshukie.

2-

ni Dalili ya kuwa maisha yanayotakikana ni maisha ya nyoyo na nafsi, sio tu kutembea na kufuata matamanio, na hayo ndiyo maisha yanayoleta furaha katika maisha ya milele huko akhera, sio maisha hayo ya kupita, basi anayetaka kuishi kwa misingi mizuri ni lazima amtii Mwenyezi Mungu na Mtume wake, amani iwe juu yake, kwani ndiyo njia pekee ya maisha ya furaha duniani na akhera. 

3- Fanya bidii katika kutafuta Elimu na wala usijishughulishe na chochote, na usiache kuuliza kwa kuona haya au kiburi; Abu Said Mwenyezi Mungu amuwiye radhi hakuwa na haya kumkumbusha Mtume yale aliyoyasahau kuhusu ahadi yake ya kumwambia Sura kubwa kabisa katika Qur’ani, wala hakuchelewa kutoka naye, licha ya heshima kubwa aliyokuwa nayo kwa Maswahaba zake, alifanya hivyo kutokana na pupa ya hali ya juu katika kusikiliza Maneno ya mtume na kutaka kujifunza. 

4- Hadithi hii inaonyesha huruma ya Mtume, rehema na amani ziwe juu yake, kwa maswahaba zake, na umakini wake wa kuwafundisha yale yatakayowanufaisha. Ni lazima kwa Mwalimu afuate adabu za Mtume katika ufundishaji, na mwanafunzi afuate adabu za Abu Said bin Al-Mualla -Allah amuwiye radhi- katika kujifunza na kuwa makini.

5- Mtafuta elimu asiache kheri yoyote ipotee mikononi mwake, lau Abu Said bin Al-Mualla radhi za Allah ziwe juu yake angelimuacha Mtume -Rehema na Amani zimshukie- mpaka atoke msikitini, asingejifunza faida hii kubwa.

6- Ikiwa surah za Qur’an zinatofautiana katika malipo; Muislamu anapaswa kupata fadhila hizi kwa kusoma aya nyingi na surah ambazo Hadithi sahihi zimebainisha fadhila zake, pamoja na kuzihifadhi, kutafakari maana zake, na kuelewa siri ya kupandishwa kwao daraja.

7- Moja ya thamani ya juu ya surah Al-Fatihah: ni kwamba Mwenyezi Mungu Mtukufu aliianza kwa sifa na utukufu kabla ya dua. Hii ni moja ya adabu za kuomba dua ambazo mtu anatakiwa kuzizingatia ili dua yake ipate kujibiwa. Kutoka Kwa Fadhala bin Obaid Mwenyezi Mungu awe radhi naye amesema:

8- Amesema Mshairi:
Soma kitabu cha Mwenyezi Mungu na uelewe hukumu zake = utapata kipato cha Mwenyezi Mungu kwa uzuri kabisa
Kina mazungumzo mazuri kwa kila mwenye akili timamu = na ndiyo mwangaza wa nuru yake takatifu.
Yanamwongoza mtu kwenye kheri kubwa, na yanaleta usalama wa Nyoyo na utulivu.
Ameiteremsha Qur’an, Mola mlezi aliyehifadhi = ili kumfundisha mwanadamu mambo bora zaidi.

1- Anaeleza Ubay (Radhi Za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake kwamba Mtume, Rehema na Amani zimshukie, siku moja alimuuliza, akasema: Je, unajua ni Aya gani katika Kitabu cha Mwenyezi Mungu ni kubwa na tukufu, yenye malipo ya juu, na fadhila na hadhi kubwa?

2- Ubay akajibu kwa kumnasibishia Mwenyezi Mungu Mtukufu na Mtume wake, amani iwe juu yake, hata kama ana jibu, hiyo yote ni kwa ajili ya kuchunga maneno katika dini, na kuchunga adabu, na kuwa mnyenyekevu.

3- Ubay alipoona hivyo akajibu kuwa Aya hiyo ni Ayat al-Kursi.
Sababu iliyomfanya asijibu mara ya kwanza, ni kwa sababu alikuwa amezoea kuwa Mtume rehma na amani ziwe juu yake mara nyingine huwa anauliza ili kuchemsha ubongo na kuvuta masikio ya wasikilizaji, na pia sababu nyingine ni kwamba huwenda Mtume akajibu jibu ambalo hawakulitarajia, kana kwamba wahyi ulikuwa unamshukia ukimjulisha juu ya ubora wa Aya nyingine mfano, au kumuongezea faida nyingine.
Mtume (rehma na amani ziwe juu yake) alipolirudia swali hilo, Ubay alijua kwamba mtume rehma na amani ziwe juu yake, anataka kufahamu yale aliyonayo katika elimu na ufahamu, na ndio maana akajibu kuwa ni Ayat al-Kursi. [1]

4- Na hakika Ayat al-Kursi ilikuwa ni aya kubwa na tukufu zaidi kati ya aya za Qur'ani kwa sababu ya yale yaliyomo ndanimwe yanayobainisha kumpwekesha Mwenyezi Mungu Mtukufu katika ibada, na kuthibitisha sifa za ukamilifu wake, na Utukufu ni Wake, na kutaja Majina Yake Mazuri kabisa, na kukanusha kila kinacho ashiria mapungufu katika haki yake, kama vile usingizi na utangulizi wake.

4- Basi Mtume, rehma na amani ziwe juu yake, akampiga Ubay kifuani, akiashiria ukunjufu wake, na kujaa kwake hekima, na hii inamanisha upole na huruma ya Mtume rehma na amani ziwe juu yake ili ubay aweze kupata elimu kifuani mwake, na ni kumtia nguvu, na kumuhamasiha katika kuzidisha elimu na utambuzi, na kufurahia athari zilizobarikiwa zilizojitokeza kwake. [2]

5- Kisha Mtume (rehma na amani ziwe juu yake) akamuombea dua kwa kusema: Hongera kwako kwa kuwa elimu itakuwa sababu ya kumletea raha na furaha, na alimuombea awe katika umadhubuti katika elimu hiyo na mwenye kufanya vizuri kwa usahihi. 
Na dua imekusanya maana ya kusifu na kufahamisha elimu ya Ubayy.
Na Ayat al kursi ina fadhila nyingi, kwa sababu imesimuliwa kuwa ndio Aya tukufu zaidi, na kwamba ni kinga dhidi ya Shetani, na inasomwa baada ya sala ya faradhi, kabla ya kulala, na sehemu nyingenezo .[3]

katika hadithi hii tunajifunza yafutayo; -

1. inafaa kuwaita watu majina ya utani wanayoyapenda – ambayo sio mabaya kisheria- kwani Mtume, Rehema na amani ziwe juu yake, alikuwa akiwaita maswahaba zake majina ya utani wanayoyapenda, licha ya hadhi yake ya juu na umri na udogo wao, na kwamba wao walikuwa katika nafasi ya wanafunzi kwake, hivyo basi Ni lazima kwa kila Muislamu kumuiga, mtume rehma na amani ziwe juu yake, katika hilo, hasa wanachuoni na walinganiaji Pamoja na walezi. Wanapaswa kuwa wapole kwa wanafunzi wao kwa kuwaambia maneno mazuri na kwa namna ya heshima, na kuwaita majina yanayopendwa zaidi na kadhalika, kwani kufanya hivyo kuna athari kubwa zaidi katika roho zao.

2. uzoeshe ulimi wako kusema (Mwenyezi Mungu ndiye anajua zaidi), kwani ni salama zaidi kwako, na ni mwenendo wa wanazuoni, kwani Ubay bin Kaab ni miongoni mwa wanazuoni na wasomi wa Qur'ani, mpaka mtume rehma na amani ziwe juu yake alisema: “someni na jifunzeni Qur’ani kutoka kwa watu wanne: kutoka kwa Ibn Masoud, Ubayy bin Kaab, Muadh bin Jabal, na Salem, mawla wa Abu Hudhaifah” [4], ndio maana alipouliza alikuwa na elimu, au dhana ya uhakika. juu ya jibu la swali kuhusu aya tukufu zaidi, Pamoja na hayo hakijibu haraka haraka bali alitanguliza kuelekeza elimu na ujuzi huo kwa Mwenyezi Mungu.

3. katika mbinu za ufundishaji zenye athari kubwa ambazo hupatana mwanafunzi kwa mwalimu ni: mbinu ya maswali na majibu; kwani muulizwaji akishutuliwa kwa kuulizwa swali ambalo hajui jibu lake, atakuwa na pupa ya kujua jibu sahihi, na kwa mbinu hii jibu hubaki na kuthibiti akilini mwake na lisisahaulike, tofauti na mbinu ya mwalimu kuandika somo ubaoni na kumsomesha mwanafunzi kwani hii inaweza kuwa sababu ya kusahau.

4- Na katika adabu nzuri ni kuwa na adabu wakati wa kuuliza swali, na adabu hii ina hali mbalimbali: mtu anaweza kutojibu swali analojua jibu lake, kwa heshima ya muulizaji, na kwa hamu ya kusikiliza kile alichonacho muulizaji katika jibu ambalo linaweza kuwa zaidi ya kile alichonacho yeye mwenyewe, na anaweza kujitahidi kujibu mbele ya mwalimu ambaye anaweza kumsahihisha iwapo atakosea.

4. Ichunge Aya ya Arshi, kwani utukufu na ukubwa wake, unamaanisha kuwa kuna utukufu pia katika kuihifadhi, kuisoma, na kutafakari Aya zake na kuifundisha, majumbani, shuleni, au katika tafiti za wasomi.

5. Mtume rehma na amani ziwe juu yake alipopiga kwenye kifua cha Ubay bin Ka’ab baada ya jibu lake, ilikuwa inamaanisha kumliwaza kihisia, na kuthibitisha elimu yake, ili ibaki akilini mwake, na katika akili za wapokezi baada yake.

6. Ukiwaona wanafunzi wako na watoto wako na marafiki zako wamepatia katika utendaji basi waombee dua na uwasifie, na ukiri kupatia kwao, na wala usifanye kiburi juu yao, na mpe kila mwenye haki haki yake, Kama Mtume rehma na amani ziwe juu yake alivyofanya kwa Ubay bin Ka’b radhi za mwenyezi mungu ziwe juu yake.

7. Hadith hii inaashiria kuwa inajuzu kwa mtu kuwasifu watu mbele yao, ikiwa kuna maslahi katika hilo, kama ikiwa kuwasifia kunaongeza motisha ya kudumu katika kufanya mambo mazuri na kutoa bidii na juhudi.  

1-Mtume (rehema na amani ziwe juu yake) aliwauliza maswahaba zake, Mwenyezi Mungu awe radhi nao kuwa: Je, hawezi mmoja wenu kusoma theluthi ya Qur’ani kila usiku?

2-Maswahaba walishangazwa na swali hilo, kwani Hilo lilikuwa ni jambo ambalo ni gumu kwao, na si kawaida yake, Mtume rehema na amani ziwe juu yake, kuwalazimisha maswahaba zake kwa yale wasiyoweza kufanya.

3-Mtume rehma na amani ziwe juu yake Akawaambia kwamba Surat Al-Ikhlas inalingana na theluthi ya Qur-aan kwa malipo, na fadhila na thawabu, kwa sababu inajumuisha maneno, ambayo ni 1. Sema: Yeye Mwenyezi Mungu ni wa pekee. 2. Mwenyezi Mungu Mkusudiwa. 3[1] . Hakuzaa wala hakuzaliwa Wala hana anaye fanana naye hata mmoja. 

neno As-Samad inajumuisha sifa kadhaa za Mwenyezi Mungu, miongoni mwa sifa hizo ni kwamba Mwenyezi Mungu Aliyetukuka hahitaji chakula au kitu kingine chochote, na hakuna anayefanana Naye, na kwamba Yeye Ametakasika anayekusudiwa katika kila haja, na Yeye hahitajii viumbe Vyake kwa chochote, na wao ni wenye kumhitajia, na kwamba Yeye ndiye mwenye kubaki baada ya kupotea Viumbe vyote. [2]

       
3. Pamoja na kuwa sura hiyo ina idadi ndogo ya maneno, lakini ni sawa na theluthi moja ya Qur'ani, kwa sababu katika sura hiyo kuna maneno ya kumpwekesha Mwenyezi Mungu, na kubainisha majina na sifa za Mwenyezi Mungu Mtukufu, na kukanusha kuwa na mshirika, aumfano wake, au mtoto, kwani Kitabu cha Mwenyezi Mungu Mtukufu kimekusanya misingi mitatu: 1- kubainisha upweke wa mwenyezi mungu katika uungu, ibada, sifa zake. 2- Na qur`ani imetaja pia hukumu za kisheria ikiwemo kubainisha halali na haramu, 3- na kuelezea khabariza visa vya waliotangulia. na Sura hii imekusanya msingi wa kwanza, ambao ni kumpwekesha Mwenyezi Mungu, ndio maana mwenye kusoma Surat Al-Ikhlas atalipwa kama mwenye kusoma theluthi ya Qur’an .[3]

1- Zingatia namna za kuzungumza, kwani maneno hata yakiwa ni sahihi na yenye faida hakika namna ya uwasilishaji huyaandaa kukubalika, kwa hivyo zingatia hilo katika maneno yako kwa watoto wako, na familia yako, na wanafunzi wako na wale ambao wanakuzunguka katika katika kazi zako na wengineo. 

2- Mtume (Rehma na amani ziwe juu yake) aliwandaa maswahaba zake – Mwenyezi Mungu awawie radhi wote – kwa kuuliza swali geni ambalo liliwapelekea kuwa na shauku ya kufahamu na kukubali jawabu ili wapate elimu, kwani pale alipowauliza juu ya jambo lisilowezekana kwao, masikio na ufahamu wao waliyaelekeza kwa maneno ya Mtume amani iwe juu yao, ili wajue jinsi mtu anavyoweza kusoma kiasi hicho ndani ya usiku mmoja. Na hapo tunajifunza kuwa Ni vyema kwa mlinganiaji na msomi wa sheria, na mwalimu na mlezi kusogeza karibu usikivu na ufahamu wa wale wanaomsikiliza kwa kuwauliza maswali ya kuwashutua na kuwashangaza ambayo yanaweza kuvuta macho yao na masikio yao.

3- Hadithi hii inadhihirisha hekima na busara za Mtume rehma na amani ziwe juu yake katika kuwafundisha maswahaba zake, pale alipowauliza kwa namna ya kuuliza kuliko huru kabisa, ambako sio kwa kuamrisha, hapo tunajifunza kuwa ni wajibu kwa kila mwalimu ajitahidi kuiga na kufuata mwenendo wa Mtume rehma na amani ziwe juu yake katika ufundishaji, kwani njia hii ni katika njia bora zaidi katika kuwahimiza wanafunzi juu ya kutekeleza kilichokusudiwa.

4- Sheria yetu imekuja na majukumu ya lazima ambayo ni mepesi yaliyojaa mazuri na fadhila nyingi, hivyo basi sio vizuri kwa muislamu kupoteza fursa hii, bali inampasa apupie kunufaika na zawadi za Mwenyezi Mungu mtukufu.

5- Hadithi hii inadhihirisha adabu nzuri za maswahaba radhi za Mwenyezi Mungu ziwe juu yao, kwani hawakumpinga Mtume wala hawakumkatalia, bali waliuliza kwa kuomba udhuru, hapo tunajifunza kuwa ni wajibu kwa mwanafunzi awe na adabu kwa mwalimu wake.

6- Jitahidi kusoma suratul ikhlas, kwani Mtume rehma za Mwenyezi Mungu ziwe juu yake kawida yake hukuza na kutukuza mambo yaliyo matukufu, basi jitahidi kuihifadhi na kuijfunza na kuzingatia ayah zake na kuwafundisha wengine, iwe nyumbani au shuleni, na kufanya hivyo ni kumtukuza Mwenyezi Mungu Mtukufu.

7-

8- Amesema mshairi:
Ewe ambae sina wakunilinda zaidi yako, najilinda kwa msamaha wako kutokana na adhabu zako.
Mimi ni mja anaekiri madhambi yangu yote, na wewe ni Bwana mwenye kusamehe unaekusudiwa katika kila jambo.
Ikiwa utaniadhibu ni sawa kwani madhambi ni yangu,,,,, na ukinisamehe basi wewe ndiye unayesitahiri kusemehe.