111 - NAFASI YA KUJITAHIDI KATIKA DINI

1. Mtume rehma na amani ziwe juu yake anawaita watu katika kujitahidi na kutoa muda wa kutosha katika kuzichunguza dalili na kuitafuta haki kwa kiwango chochote alicho nacho katika  kujitahidi [1] kwa kila hakimu- kiongozi-  yaani mwenye mamlaka ya kielimu kama vile Mtoa fat,waa na Mwalimu, au kielimu kama vile mtoa hukumu na amiri na baba,basi pale mtu atakapo miliki nyenzo ambazo zitamsaidia kuifikia haki [2] na akaharakia jambo hilo; kisha akapata mwafaka kuipata na kuifikia haki, kwa kuafikiana hukumu yake na hukumu ya Mwenyezi Mungu mtukufu, katika kipengele ambacho amekifafanua ndani yake, basi anapata kutoka kwa Mwenyezi Mungu malipo mawili: malipo ya kujitahidi, na malipo ya kupatia haki [3] .

2. Ikiwa atajitahidi na chukua muda wa kutosha katika kuitafuta haki na kuifikia hukumu ya Mwenyezi Mungu mtukufu katika kipengele kisha akakosea kuifikia haki, basi anasameheka na wala hana dhambi, bali atapata malipo ya kujitahidi, ama kukosea kunasameheka baada ya hayo [4]
Na mfano bora kabisa ni ule uliotajwa katika qur’an tukufu, katika tukio la Nabii Daudi na nabii Suleyman (a.s), alipopeleka mashtaka bwana shamba kwa nabii daudi (a.s) wakati kondoo walipo ingia katika shamba la mazao nakisha wakaharibu mazao, akahukumu nabii daudi ya kwamba bwana shamba achukue kondoo ikiwa ni malipo kulingana na uharibifu uliofanyika. Basi akasema nabii suleymani: sio hivyo ee Nabii wa Mwenyezi Mungu! Bali achukue huyu bwana mifugo shamba na alihudumie mpaka liwe vizuri, na huyu bwana shamba achukuwe mfugo (kondoo) ili akanufaike nayo mpaka pale shamba litakapo kuwa vizuri kutokana na ile kasoro, kisha awarejeshe wanyama kama walivyo kua. [5]

Mwenyezi Mungu akapasisha uamuzi wa nabii suleymani (a.s) na akawasifia wote wawili (suleyman na daud). [6]
Na ubora na faida hii ni maalum kwa hakimu aliye andaliwa kielimu kutoa hukumu na uamuzi katika mambo ya kisheria, lakini akijaribu mtu mjinga (asie na ujuzi) juu ya kuhukumu na kutoa uamuzi pasina elimu na kuandaliwa, basi huyo anakua ni muasi (amemkosea Mwenyezi Mungu mtukufu) na halipwi chochote katika thawabu, hata kama ikitokea akapatia haki, kwa sababu kupatia kwake hakukutoka kwenye misingi ya kisheria, basi atakae hukumu pasina elimu na ujuzi wa jambo hilo, anapata madhambi, sawasawa apatie haki na aifikie, au akosee,[7]

1. Toa juhudi ili kumiliki nyenzo na sababu za kukuwezesha kujitahidi katika mambo ya kisheria- katika elimu na kwenda hatua kwa hatua na mfano wa hayo- kabla ya kutoa hukumu na uamuzi kwa wagomvi, bali jambo bora ni kumiliki nyenzo hizo kabla ya kujitahidi katika utoaji wa hukumu(uamuzi), kwa sababu mwenye kujitahidi katika hukumu, na akawa hakujitahidi katika kumiliki uwezi wa kujitahidi, huyo anakua sio mujtahidu (hakimu) wa haki na ukweli.

2. Miongoni mwa jitihada zako ni kuwauliza wenye kujitahidi katika kufikia hukumu sahihi kwa ujuzi, basi ikiwa huna vigezo vya kujitahidi basi uliza wajuzi na majlis-Shuraa (jopo la ushauri) kwenye kila kitivo.

3. Jitahidi katika kila uamuzi na hukumu unayoisimamia, na furahia malipo ya thawabu, na kuwa na tahadhari kutokana na kupuuza majukumu kwa uvivu au hasira, haiepukiki mwanadamu kuwa ni hakimu kwa jambo lolote, kama baba kwa mfano, yeye ni hakimu kwa watoto zake, na mwalimu kwa wanafunzi wake, na mufti pamoja na muulizaji wake, na kadhi (hakimu), na kiongozi, na mkuu wa wafanya kazi, na mwenye kuaminiwa kwenye mali, na wengineo.

4. Usidhoofike katika maisha kutokana na matukio yake hali ukiogopa kukosea, kwani uislamu unakupa nguvu na ushujaa kuingia katika majaribu na majukumu, na uislamu unakuondolea kuilaumu nafsi yako muda wote unapokuwa mwenye kujitahidi.

5. Kupatia ni mara moja, basi kutafute huko kupatia, na ukutafute kwa ukweli na yaqini, wala usiingie katika kufanya mambo yasiyoingia akilini ambayo yataondosha uwepo wa uhalisia.

6. Usidhanie kwamba kila anaekupinga ni mpotevu tena dhwalimu, anaweza kuwa ni mwenye kujitahidi lakini akakosea katika jambo la kisheria, pamoja na hivyo yeye anapata malipo anasameheka kutokana na kukosea kwake, uwe na upana wa kifua kwa ajili ya waislamu, na kujiepusha kuwatuhumu wanazuoni na kuwatia dosari kwa yale wanayoyatekeleza kutokana na jitihada zao.

7. Amesema mshairi:
Haukuwa ubora isipokuwa kwa wenye elimu hakika wao = juu ya uongofu kwa mwenye kutaka mwongozo ni wajuzi
Na thamani ya mtu ni ile anayoitengeneza vizuri = na wasiojuwa kwa wenye elimu ni maadui.
Basi simama imara katika kutafuta elimu kwani kwayo utabaki kuwa hai milele = kwani watu wote ni wafu na wenye elimu wako hai (sio wafu).