96 - HAYA

Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam anatueleza kuwa watu wamerithishwa kizazi baada ya kizazi kutokana na maneno ya bishara ya hali ya juu, ambayo hayabadiliki wala hayafutiki usemi wao: “Ikiwa hamuoni haya, basi fanyeni mtakalo” Ni jambo ambalo usahihi wake umejulikana, na akili zimeafikiana juu ya wema wake, na hii ikiwa ndio sifa yake, haijuzu kufutwa na kubadilishwa”  [1]
Na maana ya msemo huu ni kuwa staha ndiyo inayomzuia mtu na machukizo mengi, kwa hivyo asiyekuwa na staha, hakuna kitakachomzuia na mambo machafu na maovu.
Haya ni sifa inayosifiwa ambayo humfanya mmiliki wake kujitenga na kitu na kukiacha, akihofia kulaumiwa au kuadhibiwa kwa jambo hilo, ni kichwa cha mambo bora, heshima na maadili. Ni nguzo ya matawi ya imani, na kwayo dini inakamilika, nayo ni dalili ya imani, na kumuongoza mtu kwenye wema na uwongofu. Na ni tabia ambayo inamhimiza mtu kujiepusha na ubaya, na kumzuia kuzembea katika haki ya mwenye haki.
Na haya ya kwanza na bora zaidi kabisa ni: kumwonea haya Mwenyezi Mungu, na sio kukuona mahali alipokukataza, na hayo hayawezekani, isipokuwa kwa kumtambua Mwenyezi Mungu kikamilifu, na kumzingatia uangalizi wake, ambayo umeelezwa kwa kusema:

 Hili ndilo alilotaka Mtume, Amani iwe juu yake, kwa kuifanya kuwa moja ya nguzo za imani.

Ndio maana Mtume, amani iwe juu yake, alieleza kuwa haya ni tawi moja la imani  [4] na Mtume amani iwe juu yake alipita kwa mtu mmoja aliyekuwa akimlaumu ndugu yake haliyakuwa anaona haya akasema: Wewe ni mwenye haya sana, kana kwamba anasema: inaweza kukusababishia madhara, basi Mtume wa Mwenyezi Mungu rehma na Amani zimshukie akasema: “Mwacheni, kwani haya ni sehemu ya imani” [5]
Haya ziko aina mbili; Mojawapo: ya silika, na ni maadili ambayo Mwenyezi Mungu Mtukufu humpa mja na kumlazimisha kufanya hivyo, kwa hivyo humzuia kufanya uovu na ubya, na kumhimiza kufanya uzuri, na ni mojawapo ya zawadi kubwa ya Mwenyezi Mungu kwa mja. Hii ni sehemu ya imani, kwa kuzingatia kwamba inaathiri kile ambacho imani inaathiri katika kufanya uzuri na kuacha kutoka kwa uovu, na huwenda mwenye staha akapanda ngazi ya imani.
Na aina ya pili: hupatikana kwa kuitafuta, ama kutoka katika misingi ya imani; Kama vile aibu ya mja kutokana na kusimama mbele ya Mwenyezi Mungu Siku ya Kiyama, hivyo basi ni lazima ajiandae kukutana naye, au kutoka katika wema. Kama aibu ya mja kutokana na ujuzi wa Mwenyezi Mungu juu yake na ukaribu wake naye; Hii ni mojawapo ya sifa za juu kabisa za imani  .[6]

1. Staha ni tabia nzuri ya kimaadili inayoziadabisha nafsi na kuzilingania na kujipamba na maadili mema, na kujiepusha na uchafu na uovu. Kila Mwislamu anatakiwa kujizoesha haya na kuiendeleza.

2. Haya ni sifa ya kinabii. Mtume alikuwa na haya sana, Abu Said Al-Khudri alisema: “Mtume Swalla Allaahu alayhi wa sallam alikuwa ndiye mwenye haya zaidi kuliko kigori katika stara yake, Kwa hiyo akiona kitu anachochukia, tunatambua kupitia usoni mwake” [7]  Na Mtume, amani iwe juu yake, alisema kuhusu Nabii Mussa aliyezungumza na Mwenyezi Mungu:

  Je, kwa nini tusiwaige manabii wa Mungu Mwenyezi?!

3. Mwenye kutaka kuingia Peponi ajitahidi kuwa na haya. Moja ya sifa kuu za haya ni kwamba inampelekea mtu kwenye pepo pana kama mbingu na ardhi. Amesema Mtume rehma na Amani zimshukie: “Kustahi ni sehemu ya imani, imani ndio sababu kuu ya kuingia peponi, uchafu ni sehemu ya utovu wa adabu, na utovu wa adabu ni sababu ya kuingia motoni”  [9]

4. Haya ni pambo la maadili, basi mwenye kujipamba nalo ni mwenye kusifiwa mbele ya Mwenyezi Mungu Mtukufu na miongoni mwa watu, na mwenye kujivua heshima hiyo ni mwenye kulaumiwa mbele ya Mwenyezi Mungu Mtukufu na watu.

5. haya ni tabia ya Mwenyezi Mungu, Mwenye haya anathamani kubwa kiasi kwamba anaiga tabia ya Mola Mtukufu katika sifa zake.

-Fudayl bin Iyadh, Mwenyezi Mungu amrehemu, amesema: “Mambo matano ni dalili za uovu: Ugumu wa moyo, ugumu wa macho, ukosefu wa staha, tamaa ya dunia, na matumaini ya muda mrefu”  [12]

7. - Amesema Mshairi:
Ikiwa hauogopi matokeo ya masiku = na hauoni haya, basi fanya chochote unachotaka
Hapana, wallahi hakuna jema maishani = wala dunia haipo ikiwa haya itatoweka.
Mtu anaishi vizuri maadamu ana staha = na oud (utuli) hupatikana kwa kuwepo magome

8- Washairi Wengine walisema:
Iwapo mtu amenyimwa haya, basi yeye = anastahiki kutenda kila aina ya uovu
Jeuri ni lake kwa kila kitu, na siri yake = inajuzu kufanya lolote, na tukamchukulia kuwa ni khiyana na kiburi.
Anayachukulia matusi kama sifa na ubaya kama kutukuka = na kuchukia nasaha za wasemaji
Na uso wa haya umevikwa ngozi ya upole = humchukiza na mara nyingi hufanya kejeli
Hupenda mambo yake na kujitenga = mbele ya wajinga Zaidi huonekana ni mpole.
Faraja ya mtu huipata maadamu anaishi, = kwa hali bora ya mwenye kutubu.